ՀԱՅԵԱՑՔ ՀԱԼԷՊԻՑ – Ապատեղեկատւութիւն. Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի կողմից կատարւած ապատեղեկատւութիւն (Ա) (Շար. 2)

Աւօ ԳաթրճեանԱՒՕ ԳԱԹՐՃԵԱՆ

Մենք, որպէս հայ ժողովուրդ, շատ լաւ զգում ենք ապատեղեկատւութիւն բառի իմաստը եւ խորքը, քանի որ մեր դարաւոր հակառակորդը՝ թուրքը եւ նրա կրտսեր եղբայրը՝ Ադրբեջանը (նախապէս՝ թաթար) բաւական հմուտ են եւ գործում են ապատեղեկատւութիւն տարածելու հնարքի այբուբենի քաղաքականութեամբ:

Տարիներից ի վեր մեր զանազան յօդւածներում եւ զգօնութեան համար՝ փոքր բաժնով միայն լուսարձակի տակ էինք առել Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի կողմից կանխամտածւած եւ ծրագրւած ձեւով ամէն տեսակի եւ բնագաւառներում ապատեղեկատւութիւն տարածելու իրողութիւնը:

Այս յօդւածը, սակայն, ամբողջութեամբ յատկացնում ենք ապատեղեկատւութիւն բառեզրին, եւ, բնականաբար, այդ մասին վերը երկար բացատրութիւնից յետոյ, ստորեւ տալիս ենք մի շարք օրինակներ՝ ուղղակիօրէն ընթերցողի ուշադրութեան յանձնելու համար:

Այստեղ նախ հարկ է նշել մի կարեւոր փաստ. «Ադրբեջան» անւանումն անգամ ադրբեջանցիների հնարածը չէ. իրականում այն պատմական Իրանի Ատրպատական նահանգի անունն է, որը բառի բուն իմաստով գողացւել է՝ ելնելով հեռուն գնացած քաղաքական նկրտումներից: Ադրբեջանցիների քայլերը ուղղւած են գերազանցապէս հայ մշակոյթի եւ պատմութեան փաստերի խեղմանը, որի շնորհիւ Ադրբեջանը նպատակ է դրել համաշխարհային հանրութեանը ներկայանալ որպէս դարաւոր, հարուստ պատմութիւն ունեցող բնիկ ժողովուրդ՝ հայերի ու հայկական մշակութային ժառանգութեան նկատմամբ յանցանքները կոծկելով:

Սկսելու համար այս բաժինը՝ նախ պէտք է ասել, որ երբ մուտք ենք գործում հասարակական կայքեր, լաւ հասկանում ենք, որ ի՛նչ է նշանակում հայ-թուրքական եւ հայ-ադրբեջանական նոր սերունդի տեղեկատւական պատերազմ, որի նպատակը աշխարհում ապատեղեկատւութիւն տարածելն է: Երբեմն հակառակորդները տարածում են այդ ապատեղեկատւութիւնը՝ հասկանալու համար Հայաստանի վարքագիծը նման իրավիճակում: Բացի այդ՝ Հայաստանի եւ անկախութիւն նւաճած Արցախի Հանրապետութեան դէմ սկսած հակառակորդի յարձակումը, հոգեբանական եւ քարոզչական ճնշումները մտադիր են վախ առաջացնել հայ երիտասարդների մէջ՝ վերջիններիս հոգեբանօրէն ստիպելով անհրաժեշտութեան պարագայում յետ կանգնել հնարաւոր պատերազմից կամ իրենց վերադարձնել Արցախը: Պէտք է զգօն լինել՝ հասկանալու համար իրականը կեղծից ու թոյլ չտալ զոհ գնալ հոգեբանական ազդեցութեան:

Անցնող տարիներում Թուրքիան եւ Ադրբեջանը ընդհանրապէս գործադրել են նախայարձակում, պատերազմ, արիւնահեղութիւն, աւերածութիւն, գաղթականութիւն, շրջափակում, որոնց ողբերգական հետեւանքների պատասխանատւութիւնն ընկնում է նման նախայարձակում ձեռնարկող կողմի վրայ:

Այս բոլորը, սակայն, քողարկելու համար, բնականաբար, դիմում է կատարւում ապատեղեկատւութեան. պատմական իրողութիւնները խեղաթիւրւում են՝ հանրագիտարանների, կայքէջերի, լրատւութեան զանազան բնագաւառներում:

Պատմական Հայաստանի տարածքում գտնւող շրջաններն ու գիւղերը, լեռներն ու գետերը, որոնք հայկական կամ հայերի կողմից նշանակւած անուններ էին, բոլորն էլ ենթարկւել են փոփոխութեան կամ նրանց նմանող թուրքերէն անուններ են տրւել, օրինակ` Աղթամարը փոխարինւել է «Աք դամար»-ի, որը նշանակում է սպիտակ երակ:

1001 եկեղեցիների քաղաք Անին՝ Անը, որն ունի երկու իմաստ՝ նշանակում է յիշատակ կամ պահ, ակնթարթ:

Բիւրակնը՝ Բինգեօլ:

Արարատ լեռը՝ Աղրը:

Վանում գտնւում է Վանայ կատւի կենտրոնը, բնականաբար թուրքերը կենտրոնը կոչել են «Թուրքական կատւի կենտրոն» անունով՝ ամէն բան թուրքացնելու միտումով:

18-19 դարերում Կոստանդնուպոլսում գործած ճարտարապետների եւ արւեստագէտների Պալեան ընտանիքի ազգանունն ու գործերը տեղ-տեղ տարբեր անւան պիտակի տակ են ներկայացւել թուրքերի կողմից:

Հայ ազգի երաժշտական գործիք ծիրանափողը՝ դուդուկը, թուրքերի կողմից ոչ թէ իւրացւում, այլ բացատրւում է, որ թուրքական ծագում ունի:

Հային յատուկ նռան նշանակութիւնը եւս իւրացւել է թուրքերի կողմից եւ արդէն տեղ գտել՝ թուրքական ֆիլմաշարերում՝ հետզհետէ դա էլ նաեւ ծանօթացնել որպէս թուրքական:Հային յատուկ պարարւեստը եւ պարային կշռոյթների իւրացում:

Հայկական երաժշտութիւններ ու երգեր, յատկապէս «Դըլէ եաման»-ը եւ «Սոնա եար»-ը արդէն համարում են իրենցը եւ այդպէս էլ տարածում են:

Ֆիլմերի բնագաւառում նաեւ թուրքական պետութեան կողմից ընդհանրապէս մեծածախս գումարներով պատրաստւել եւ պատրաստւում են ֆիլմեր, որոնք նպատակադրւել են պատմութիւնը նենգափոխելու, խեղաթիւրելու, ապատեղեկատւութիւն տարածելու: Վերջին տարիներում ակնյայտ է թուրքական այս տեսակի ֆիլմերի աճը` պատրաստւած ուղղակի թուրքական պետութեան կողմից, ազգայնամոլ շրջանակների ուղղութեամբ եւ կամ այն ակադեմական անձերի կողմից, որոնց հսկայական նիւթական ներդրում է յատկացւել զանազան լծակների կողմից:

Թուրքական կառավարութեան «ջանքերով» եւս նկարահանւել են 1915 թւականի դէպքերին «առնչւող» ֆիլմեր, որոնց մէջ, սակայն, ոչ թէ պատմւում է Հայոց Ցեղասպանութեան, այլ «թուրք ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի մասին»: Այս բոլորը կարծէք բաւարար չեն, դրանց վրայ աւելանում են նաեւ հայկական ազգային նւագարան՝ ծիրանափողի (դուդուկ) երաժշտութիւնը, ինչու չէ` նաեւ հայկական երաժշտութիւններ, որոնք վերը յիշեցինք:

2009 թւականի սեպտեմբերի 30-ին թուրքական լրատւական գործակալութիւններն ու մամուլը հրապարակեցին պետական քարտէզագրական սպասարկութեան պատրաստած մէկ քարտէզ, որտեղ Բուլղարիայի, Յունաստանի տարածքները, Ռոդոսը, Կրետէն, Կիպրոսը, Նախիջեւանը, հիւսիսային Իրաքը, Բաթումը եւ…. Հայաստանը ամբողջութեամբ ներկայացւել են որպէս թուրքական տարածք:

«Առանց նախապայմանների» յարաբերութիւններ հաստատող մեր հարեւանները արդէն իսկ «կուլ են տւել» Հայաստանը…

Նշենք, որ վերոնշեալ քարտէզը Թուրքիայի կրթական 2009-2010 տարեշրջանի առիթով հրատարակւել էր դասագրքերում:

Ժամանակին թուրքական հեռուստակայանները տեղեկացրեցին այս գայթակղութիւնը, սակայն քարտէզում ներառւած հողատարածքներից զանց առան միայն Հայաստանի Հանրապետութեանը (դիտումնաւոր)՝ նկատի առնելով այդ օրերի Թուրքիա-Հայաստան ստորագրւելիք տխրահռչակ պրոտոկոլը:

Թուրքական դասագրքերը, յատկապէս քարտէզով, ապատեղեկատւութիւն տարածելու համար ընտրւել են որպէս ամենալաւ միջոց:

Հայոց Բագրատունի թագաւորական տոհմի օրով Հայաստանի մայրաքաղաք հանդիսացած Անիի վերաբերեալ թուրքական ապատեղեկատւութիւնները շարունակում են տարածւել: Որպէս արդիւնք՝ նոյնիսկ հասարակական կայքերում որոշ հայ օգտատէրեր թուրքական իշխանութիւններին գովերգող մեկնաբանութիւններ են գրում:

Այստեղ ակնարկում ենք 2010 թւականին թուրքական մամուլում յայտնւած «Անիի եկեղեցիները վերանորոգւում են» կամ «Անիի եկեղեցիների վերանորոգումը աւարտւում է մինչեւ սեպտեմբերի 15-ը» հրապարակումներում: Փաստօրէն թուրքական քարոզչութեանը շատ հայեր մէկ անգամ եւս միամտաբար հաւատացել են՝ չմտածելով, թէ ինչպէ՛ս կարելի է հազար ու մէկ եկեղեցիների քաղաք անունը կրող Անիի եկեղեցիները վերանորոգել երկու ամսում:

Աւելորդ չի յիշեցնել, որ Անին պետական մակարդակով թուրքացւում է. ինչպէս վերը նշեցինք` անւան պարագան: Անիի ոչ մի յուշարձանի կամ շինութեան դիմաց փակցւած ցուցանակների վրայ չկայ «հայ» կամ «Հայաստան» բառը, հակառակ նրան, որ Անին եղել է Հայաստանի մայրաքաղաք, եւ այդ շինութիւններն էլ հայկական են:

Անիի թուրքացման շուրջ մէկ առիթով յայտարարութեամբ հանդէս էր եկել Կարսի նախկին ճարտարապետ, Կովկասեան մշակոյթների հետազօտական կենտրոնի ղեկավար Ալի Իհսան Ալընաքը:

«Թուրքիան վերջին երկու տարում փորձում է Անին թուրքականացնել՝ յենւելով ոչ գիտական հիմքերի վրայ՝ այն անւանելով Անը (թուրքերէն՝ յիշողութիւն): Պետութիւնը այսպիսով իրականացնում է ժողովուրդների միջեւ խաղաղութեան չնպաստող եւ ապատեղեկատւութիւն տարածող թուրքացման քաղաքականութիւն: Ամբողջ աշխարհը Անի ասելով՝ արդէն հասկանում է հայկական քաղաք: Իսկ Թուրքիայի մշակոյթի նախարարութիւնը փորձում է այն վերափոխել Անը, որպէսզի «հայ» բառը չյիշատակւի»,- նշել է Ալի Իհսան Ալընաքը:

Պատմութեան ընթացքում հարիւրաւոր եկեղեցիներ, վանքեր, սրբավայրեր, յուշակոթողներ կործանւեցին, քանդւեցին թուրք-թաթարների ձեռքով եւ դրանց հետքն անգամ չկայ այսօր: Վերջնին ականատես եղաւ ամբողջ միջազգային ընտանիքը 2005 թւականի դեկտեմբերին, երբ ադրբեջանցի զինւորների մուրճերի հարւածների տակ քանդւեցին հայկական Նախիջեւանի՝ Ջուղայի գերեզմանատան մնացած վերջին մի քանի հարիւր խաչքարերը եւս:

Յաճախ Նախիջեւանի խաչքարերի քանդման հարցը դարձաւ Եւրոխորհրդարանի քննարկման նիւթ: Սակայն, 2006 թւականի փետրւարի 16-ին Եւրոխորհրդարանը Հին Ջուղայի խաչքարերի քանդման առնչութեամբ յատուկ բանաձեւ որդեգրեց, եւ լրջօրէն խօսւեց մասնագէտների մի խումբ շրջան ուղարկելու եւ կատարւածի շուրջ քննութիւն բացելու անհրաժեշտութեան մասին, ինչը որ, բնականաբար, կը հանդիպէր ադրբեջանական կողմի բուռն հակադարձութեանը:

(Շար. 2)
«Ազդակ»
(Արեւելահայերէնի վերածւած)