Հակոբ Պարոնյանը հայտնի երգիծաբան է և լրագրող: Նրա ստեղծագործությունները բազմակողմանի ներկայացնում եմ Ստամբուլի կյանքը և սուր կերպով քննադատում հասարակական կառույցները, մտավորականությունը, կրոնավորներին, առևտուրը, բժիշկներին, ընտանեկան կառույցը, շուկան, հատկապես համայնքի անդամ հանդիսանող անձանց:

Ստացած սահմանափակ կրթությունը ամբողջացրել է հունարենով, ֆրանսերենով և իտալերենով, ուսումնասիրել է հին հունական գրականություն, դիցաբանություն և ֆրանսիական գրականություն: Իր ընդունակության և հատուկ աշխատասիրության, ինքնազարգացման շնորհիվ լավ կրթություն է ստացել: 1863 թ. գալով Ստամբուլ` Հակոբ Պարոնյանը աշխատել է որպես հաշվապահ, քարտուղար, մանրավաճառ, ուսուցիչ: Այս ընթացքում ուշադրությամբ հետևել է իր շրջապատին, մարդկանց, սոցիալական կյանքին: Հասարակության վերքերը ցույց տալու համար երգիծանքն ընտրել է որպես հարմար միջոց: Հակոբ Պարոնյանը կարծում էր, որ մամուլը վեպից, պատմվածքից կամ բանաստեղծությունից ավելի ազդեցիկ է, ուստի ընտրում է լրագրողի մասնագիտություն:

Պարոնյանը թեմաների մեծամասնությունն ընտրում էր Ստամբուլի բուրժուական կյանքից. ժողովրդի հանդեպ նրա սերը աղաների մտածելակերպի և և նրանց ներկայացնող ազդեցիկ անձանց դեմ խիստ հարձակումների առիթ է դարձել: Պարոնյանը տանել չէր կարողանում անիրավությունը և դասակարգային իշխանություը, այս պատճառով թե մասնագիտական և թե անձնական կյանքում ենթարկվելով էր ճնշումների, ուժասպառ եղավ: Պարոնյանը լեզվի պարզեցման ուղղությամբ մեծ աշխատանք կատարեց. նա ժողովրդին հասկանալի լեզվի օգտագործման ջատագովներից է եղել, հայերենից բացի` պատմվածքներ է գրել նաև օսմաներեն կամ օսմաներեն-հայերեն խառը լեզվով:

Առաջին ստեղծագործությունը «Երկու տիրոջ ծառան» է, որը, սակայն, չի հրապարակվել: 1871 թ. Լրագրողական աշծատանքի է անցնում «Եփրատում»` որպես գլխավոր խմբագիր, այնուհետև շարունակել է «Մեղու» թերթում և «Խիկար» ամսագրում: 1874 թ. մարտի 20-ին սկսել է հրատարակել թուրքերեն «Թիյաթրո» երգիծական թերթը, որի հայերեն տարբերակը «Թատրոն» անվամբ լույս է տեսել 1874թ. ապրիլի 6-ին: Երկուսն էլ շարունակեցին իրենց գոյությունը մինչև 1877 թ.: Ստեղծագործությունների մեծ մասը հոդվածի, մանրապատումի և օրագրերի տեսքով թերթի սյուներին հանձնելով` Պարոնյանը դրանց մի մասը հետո հրատարակել է գրքերով և փրկել անհետացումից:

«Ազգային ջոջեր» (1878 թ.) ստեղծագործության մեջ երգիծանքով, դրական և բացասական կողմերով քննադատել է ժամանակի Ստամբուլի հայ հեղինակավոր մարդկանց, հայտնի անձանց: «Պտույտ մը Պոլսո թաղերուն մեջ» (1880 թ.), «Հոսհոսի ծոցատետրը», «Քաղաքավարության վնասները» (1886-1888 թթ.), «Առտնին տեսարաններ»-ը պատկերավոր և դատողական ստեղծագործություններ են: Իսկ ամենակարևորները` «Մեծապատիվ մուրացկանները», վեպ է, «Պաղտասար աղբարը»` (1886-1887 թթ.) թատերական ստեղծագործություն:

Պարոնյանը, հարուստներին նվաստացնելով, դիմակները հանելով, նրանց դրել է ծիծաղելի վիճակում: Պարոնյանի ստեղծագործություններում նկատվում է Մոլիերի ազդեցությունը: Ձայնը, որը ցանկանում է ներկայացնել, մշտապես եղել է ժողովրդի ձայնը, որը ընդունել է որպես աստծո ձայն: Լրագրությամբ զբաղվելիս իրեն հանդիպած ճնշումները Պարոնյանին ստիպեցին, որ որոշ ժամանակ էլ սիմվոլիկայով երգիծանք գրի. մարդկանց ամբողջությամբ կենդանիների սիմվոլներով է ներկայացրել, կենդանիների յուրօրինակ աշխարհը արտացոլելիս հմտորեն օգտվել է հունական դիցաբանությունից: Նրա ստեղծագործության գլուխգործոցը համարվող «Ազգային ջոջեր» աշխատության մեջ ազդեցիկ անձանց տեղ-տեղ ծայրահեղության հասնող երգիծական մանրամասնություններով նկարագրելով` փաստել է ժամանակի` հատկապես ստամբուլահայերի հասրակական և մշակութային կյանքը:

«Պտույտ մը Պոլսո թաղերուն մեջ» ստեղձծագործության մեջ պատմում է Ստամբուլի մեծ ու փոքր երեսունչորս թաղամասերի համայնքի կյանքի մասին, քննադատում է տղամարդկանց, մասնագիտությունները, ռաքի խմելու ձևը, կանանց, մոդայամոլությունը, նուրբ քննադատություններով ներկայացնում է բամբասանքները, փողոցների կարգ ու կանոնը, ըստ թաղամասերի ժողովրդի ունեցվածքի մակարդակը, կրոնավորներին, դպրոցները, եկեղեցիները, առևտրականները, ձկնորսներին, գինետները, զվարճանքի վայրերը, շոգենավերը և այլն:

«Քաղաքավարության վնասներում» ծաղրի են ենթարկվում մարդկանց տանջող հյուրասիրությունները, սովորություններն ու ավանդույթները, հատկապես ներկայացրել է, թե ինչպես են ընտրյալ և ուսյալ անձինք դառնում քաղաքավարության զոհեր: Սակայն Պարոնյանի կողմից կշտամբանքի ենթարկված և, հատկապես, նրա ստեղծագործություններում ներկայացված քաղաքավարությունը «արհեստական» է, որ զոհին նվաստացնելու, նրա անձը և կամքը ոչնչացնելու համար ներկայացվում է որպես հարուստի կիրառած մեթոդ: Պարոնյանը իր առաջին թատերական աշխատություններից հետո թատերական մեթոդով գրել է նաև որոշ պատմվածքներ: Պաշտպանել է այն տեսակետը, ըստ որի օտար պիեսներ բեմադրելը հասարակության համար ավելի օգտակար չի կարող լինել: Այս հարցում քննադատել է Հակոբ Վարդովյանին: Սակայն պարզաբանել է, որ Հակոբ Վարդովյանը թատրոնին տված վաստակի դիմաց նյութական եկամուտ չի ապահովել, և նրա ու Օրթաքյոյի թատրոնի բյուջեն նմանեցրել է Եգիպտոսի բյուջեին:

Չքավորության մեջ 49 տարի ապրած Պարոնյանը մարդկանց խղճուկությունը, իրենց սահմանները չիմանալը, նենգությունը հաջողությամբ վերածել է երգիծանքի, սակայն այդ երգիծանքի ոգևորությունը իրեն չի տոգորել, նենգություններն իր անձին վերագրելով` ընդհանրապես չի ծիծաղել: Պարոնյանի երգիծանքը նախ ծիծաղ է առաջացնում, սակայն վերջում մարդուն լռեցնում և մտածելու տեղիք է տալիս: «Աբիսողոմ աղան» բեմում առանց ծիծաղելու անհնար է դիտել և լսել, սակայն երբ նա աչքից հեռանում է, մեր մտքում մնում է որպես խեղճ արարած, որը կարեկցանքի կարիք ունի: «Պաղտասար աղբարն» էլ է նույն տիպի` համեստ, մաքուր, բնական թերություններով, սոցիալական կյանքի շրջապտույտում գլուխը կորցրած, թույլ մարդկանցից ընտրած մյուս տեսակների նման է: Պարոնյանի բնավորությունը համապատասխանում է իր ստեղծագործություններին: Պարոնյանը պատվախնդիր, քաջ և անհնազանդ է, և նրա արարքներն էլ իր նման ճշմարիտ կնիք են կրում:

http://www.minidev.com/kulturler/kulturler_ermeni_mimar8.asp