Վերջիններս, կարծես թե ուղղված լինելով անհատի զարգացմանը, բացարձակի` անհատական ճանաչմանը,առաջին հայացքից անմեղ են պատկերանում` ազգային ինքնագիտակցությանը վնաս հասցնելու առումով: Սակայն արի ու տես, որ ամեն ինչ այդքան միանշանակ չէ: ՈԻնենալով բավականին դրական ազդեցություն, մարդու մարմնական ու ոգեղեն կազմակերպվածությունն ու ինքնաճանաչողությունը բարձրացնելու գործում, միաժամանակ այս ուսմունքներում առանցքային է հանդիսանում միասնական Ոգու, Արարչի գաղափարը: Արևմուտքի հոգևոր-փիլիսոփայական ուսմունքներում կարևոր տեղ է ընձեռնված նաև անմահ հոգիների վերածննդի շնորհիվ անընդհատ կատարելագործվող անձնականությանը, անտեսելով սակայն ամենակարևորը, այն է` հոգու անհատականության մեջ ներառված ազգային հավաքականության արտահայտվածությունը: Եվ հենց այդ բացով էլ, այդ ուսմունքները վերածվում են յուրատեսակ հոգևոր գլոբալիզացման քարոզի:
Շարադրեմ առօրյա խոսքերով. եթե արարված ենք մեկ Արարչի կողմից, եթե մեր կենսակերպի միակ մտահոգությունը` ոգու վերակերպումներում աստիճանական վերընթաց զարգացման խնդիրն է, ապա էլ ի՞նչ ազգային կամ էթնիկ ծագման ու տեսակի պահպանման հարց:
Ձեզ ծանոթ չի՞ թվում մոտեցումը: Աշխարքաղաքական և տնտեսական գլոբալիզացիայի ջատագովները նույնպես, Ազգ հասկացությունը հրամցնում են, որպես արհեստական ու ներկայումս ժամանակավրեպ դարձած գոյացություն:
Ոմանք կարող են հակաճառել, թե ամենքս ազատ ենք դավանելու «միակ ճշմարիտ լույսի»` սեփական կամ ուղղորդված, պատկերացումներին: Նրանց ես կպատասխանեմ, որ ներկայումս երիտասարդության մեջ տիրող ազգային զարթոնքի սաղմերը ոռոգել օտարահունչ ու օտարաշունչ տոգորվածությամբ` վերազգային, «համամարդկային»-ի հռչակ ունեցող հոգևոր փիլիսոփայությամբ, կործանարար ու մահացու է` թշնամիներով շրջապատված ՀԱՅ Ազգի գոյության համար:
Հարգելիներս, մի՛ մոռացեք` Հոգին ունի՛ Ազգություն:
Բնության մեջ արտահայտված տեսակների բազմազանությունը պայմանավորված է,այդ տեսակների նախագոյաբանական անանցողիկ ոգեղեն կերպարանքներով, որոնք բնությունն արարող տիեզերական Ոգու բազմակողմ դրսևորումներն են:
Այլ կերպ, նույնիսկ ցանկացած տեսանկյունից, ինչպե՞ս բացատրենք, որ Ամենաբարձրյալը, Արարիչը ստեղծել է հոգի ու շունչ ունեցող, մարդկային տեսակների ու ենթատեսակների այս բազմազանությունը: Կխնդրեի չընկնել կեղծ գիտականության գիրկը, մեջբերելով, թե դա հետո, ժամանակի ու հանգամանքների առումով են փոփոխվել մարդկանց գույնը, գանգի կառուցվածքը, աչք ու ականջների ձևը, մտավոր ունակությունները, և այլն, և այլն…: Քանզի ներկայիս գիտական ապացույցներն ավելի խոսուն են, օրինակ, որքան որ մարդ տեսակն է գենետիկական կառուցվածքով տարբերվում կենսաբանորեն իրեն ամենամոտ կանգնած պրիմատներից, համարյա դրա կիսով չափ էլ առկա է զանազանությունը տարբեր ազգերի ներկայացուցիչների միջև, և այլն:
Որպես Հայ վերածնվելով, անմահ հոգին արդեն իսկ կատարել է իր ընտրությունը ու որոշակի պարտավորություններ է ձեռք բերել Ազգի նկատմամաբ: Դեպ Բարձրյալն ու Անմեկնելին հոգևոր առաջընթացի ճանապարհը պետք է անցնի, Ազգի բարօրության համար մղած պայքարի ու տարած հաղթանակների միջով:
Անծանոթ լինելով ներկայիս գենետիկ հետազոտությունների արդյունքներին, դեռ անցած դարակեսին Հայկ Ասատրյանն անդրադարձել է ոգեձուլման խնդրին. «Ոգին ավելի՛ է պահպանողական, քան արյունը, բայց ինքնապահպանումի հնարավորություն ունի միայն ազգային, ցեղային ձև ու բովանդակություն ստացած ոգին: Այլասերվածը կորցնում է ոգեպահական իր կարողությունը: Նրա մեջ գործող բնազդական ուժերը մղում են նրան իր կենսաբանական ինքնապաշտպանությունը պայմանավորել ձուլող ժողովրդի հոգեբանության յուրացումով: Հայտնի է, որ կենսաբանական թե հոգեբանական պատճառներով, ցեղերի արնախառնումով չի ազնվանում նրանցից նվազարժեքը, այլ` խաթարվում, վատասերվում է արժեքավորը»:
Կենսաբանակ և հոգեբանական դրսևորումների տևական դիտարկման վրա հիմնված այս եզրակացությանն ավելացնենք, որ մեր կողմից քննարկվող թեմայի պարագայում, ստացվում է ինքնակամ հոգևոր այլասերում, ինքնադատապարտում` ազգային հոգեկերտվածքի փոփոխման: Լինի դա եբրայական, հնդկական, չինական կամ այլ` ազգային հոգևոր –պաշտամունքային գաղափարներին տուրք տալուց (ինչպիսի «համամարդկային» դիմակով էլ,որ դրանք հանդես գալուց լինեն):
Այս համայնապատկերում կեղծ է երևում շահագրգիռ խավի հնչեղ մտահոգությունը, թե տոչորված են Ազգապահպանման խնդիրներով :
Շատ շատերը հրապարակայնորեն գոչել-կոչելով «Վասն Ազգության.Վասն Ազգայինի», ցավոք ամբողջ խորությամբ չեն ընկալում Ազգն իրենց մեջ և տուրք են տալիս վերազգային հոգևոր-փիլիսոփայական գաղափարախոսություններին: Անհարկի է հոգևոր ոլորտում մտասևեռվել համամարդկայինի ֆետիշացմանը: Այո, և երի՛ցս այո, համամարդակայինն անշուշտ կարևոր է, բայց այն չի կարող լինել Ազգայինի անտեսման հաշվին: Հիրավի ճշմարիտ են հայազգի արվեստագետ մտավորականի` Գարզուի խոսքերը. «Ազգայինը` մարդուս ոտքի տակի հողն է: Բայց քայլել և չշնչել՝ անկարելի է: Շնչելու օդը աշխարհինն է»: Արդ, ունենալով մեր ոտքի տակի ամուր հողը` ազգայինը, կարող ենք առնչվել համամարդկայինի` օդի, ցանկացած տատանումների հետ:
Հպանցիկ անդրադառնամ Արիկանության գաղափարախոսություն –ուսմունքը «վերակերտողներին»:
Չմոռանանք, մեր Ազգի ինքնանվանումը ՀԱՅ է: Ինչպես հիշատակվում է Պատմահայր Խորենացու` մեզ փոխանցած Հայկ նախահոր առասպելում. «Հայկը չկամենալով հնազանդվել Բելին, Արամանյակ որդու ծննդից հետո, չվեց գնաց Արարադի երկիրը…գալիս բնակվում է մի բարձրավանդակ դաշտում, որի անունը կոչում է Հարք, այսինքն թե, այստեղ բնակողները Հայեր են… ճակատամարտի տեղը շենացնում` դարձնում դաստակերտ և անունը դնում Հայք, հաղթական պատերազմի պատճառով…իսկ մեր աշխարհը մեր նախնի Հայկի անունով կոչվում է Հայք» : Եվ ինչին հետո անդրադառնալով, Մ. Գավուքչյանը նշում է, որ «Հայերն իրենց արև-կրակի գերագույն աստված Ար-ի (Արայի)անունով իրենց կոչած են եղել Ար կամ հԱր և իրենց երկրի կենտրոնը ` Հարք: Ավելի ուշ ժամանակներին է, որ Հարքի տեղը երևում է Հայք, հար-ի տեղ` հայ»: Ինչին էլ հետո ժամանակակից հայագետները հավելում են, որ դա նույնինքը` Հայա, Հալ դի, Հայկ , հնչեղությամբ տարբեր, բայց Էությամբ միևնույն Ոգու շարունակական փոխակերպումն է:
Այո, ՀԱՅն Արիացի է, այնքանով, որքանով որ դարերի ընթացքում ՀԱՅ գոյաձևն է եղել Արիական, Արիաշունչ ու ՔաջԱրի: Եվ հենց այս մարդկային որակական հատկանիշների առումով է նաև,որ օտարները մեզ անվանել են Արի Մարդ- Արմեն, իսկ բնօրրան Հայրենին` Արմենիա:
Հետևությունը թողնեմ ձեզ, չնայած որ ակնառու է Հայ և Արի բառերի որակական հոմանիշ լինելը: Դիտարկենք միայն, որ առանձնահատուկ կարիք չկա` մոդայիկ ու համամարդկային հնչեղություն ստացած, «Արիականություն» տերմինը հատուկ ընդգծելու:
Վերը նշած խնդիրները, կարծես թե դրդել են Հայ իրականության մեջ առկա` մտահոգ ու մտավոր մի շերտի, փնտրտուքներ կատարել ու վեր հանել ՀԱՅ տեսակի, ՀԱՅ Ազգի միահամուռությունը սոսնձող մի ընդհանրական պատկերացում: Իմ համեստ կարծիքով, այն, որ այդ մտապատկերը պետք է լինի Ազգային հողի վրա, միանշանակ է ու աներկբա: Քանզի մնացյալ տարատեսակ փորձերը, ակնառու է, որ բերում են հակառակ արդյունքի`հետևաբար ճիշտ չեն:
Ցանկությունն ու ջանքերն իհարկե գովելի են, սակայն պարզ ասած` «պետք չէ նորից հեծանիվ հորինել», անտեսելով արդի Ազգայնական գաղափարախոսության հիմքերում կանգնած պատվարժան Հայկ Ասատրյանի նախազգուշացումը` «Չկա՛ օրգանական կապ, հայի մտահղացումների և պատմանպատակ ջանքերի միջև: Ո՛չ միայն արվեստին, այլև` գիտության, անգամ հասարակ գրին ծառայող հայն, իրեն համարում է երկնային խորհուրդների ներկայացուցիչ և կտրվում երկրից: Կեղծ խորհրդապաշտությունը, հաճախ, զրկում է նրան իրական, զորությամբ հագեցած զգացումների հետևողական վերլուծական համադրմամբ, ոգեկան տարրերի համախառնումով նպատակ կառուցելու հնարավորությունից: Հայի նպատակը հղացումն է երևակայության, գործերը` տենչերի»:
Տիարք և տիկնայք, որ դեռ խարխափում եք թաքնագիտական և խորհրդապաշտական մացառուտներում, միք մոռանա հայոց Մեծ Մարգարեի` Նժդեհի, կարծես թե հենց այս առիթով ասված խոսքերը`«Խորշում եմ այն բոլոր վարդապետություններից և հոսանքներից, որոնց գաղափարաբանությունը կամ գործունեությունը ուղղված է, առհասարակ «ազգ» երևույթի , առավել ևս` Հայ Ազգի դեմ»:
Մտահոգություն համարվող հայկական բուն խնդրի ` Ազգին հոգևոր –գոյաբանական խարխափումներից դուրս բերելու լավագույն բանաձևը տվել է Մեծ մարգարեն` Նժդեհը, այն է` «Ցեղել Ազգը, բարձրացնելով Ժողովրդի մեջ, ցեղորեն ապրող Ազգի տեսակարար կշիռը»: Նա իր պրակտիկ-փիլիսոփայական մտքի թռիչքով, դեռ կես դար առաջ հայտնատեսեց Հայ ազգի անանցողիկ հավաքական Ոգին ` «Ցեղը դա աստվածանման Հայկն է…»:
Այո, հենց մեզ ծնած ու սնած Հայ Ազգի վեհության զգացումով պետք է ապրել ու ապրեցնել, դաստիարակել առկա ու գալիք սերունդները, իսկ դրա համար անհրաժեշտ է տեր կանգնել սեփական հոգևոր ու պատմական ժառանգությանը, ճանաչել այն և ապրել դրանով ներծծված, դարձնելով այն, որպես սեփական մաշկ:
Ի՞նչն է մեզ խանգարում` օգտվելով բազմադարյա աշխարճանաչողական, մտավոր, գիտական, մշակույթային և մյուս մեր նվաճումներից, «բարձրացնելու ցեղորեն ապրող Ազգի տեսակարար կշիռը»: Բարիք է, որ առկա է հայ երախտավորների կողմից վերամշակված ու մատուցված Ազգային էպոսը, որում արտացոլված է աշխարճանաչողական տիեզերակարգի իմացության ամբողջ կոնցեպտը: Ազգային մշակույթը` պահպանված ու վեր հանված երգերի ու պարերի տեսքով, գործնականում անպարտելի Ցեղակրոն` Ազգային գաղափարախոսությունը և այդ ամենը սոսնձող`մեր բազմաշերտ Հայոց Լեզուն:
Արդ, եթե ինչ որ մեկը, կամ մի խումբ` փորձելով համակարգել մատնանշած ձեռքբերումները, անխուսափելի կհամարի` երկրպագության համար համընդունելի մտատեսիլային պատկերացում ստեղծել, ապա թող դա լինի Ցեղի Ոգին, արտահայտված մեր բնիկ հայկական հավատարներով` ՀԱՅԱ, ՀԱՅԿ, ԱՐ, այլ ոչ արհեստածին կամ այլազգի, սին տիտղոսներով հռչակված անուններ:
Դեպ Բացարձակը, Արարիչը` հոգևոր զարգացման մարդկային վերընթացի ուղին, պետք է անցնի հավաքական Ազգային Ոգուն,Ազգի բարօրությանը, այլ ոչ որևէ անհատի ծառայելու միջոցով:
Ավարտեմ, կրկին Նժդեհի խոսքերով. «… որպես Ինքնություն, Ցեղից դուրս գոյություն չունեմ, քանզի Հա՛յ մարդ եմ և ոչ՝ սոսկ մարդ…»

Հիքսոս Արթուր