ArmAr.am էլեկտրոնային օրաթերթի հարցազրույցը «Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնող խմբի անդամ Ժիրայր Սեֆիլյանի հետ

-Պարոն Սեֆիլյան, ի վերջո, հայաստանյան քաղաքական մտքի համար պարզ դարձա՞վ, թե ի՞նչ էր իրականում թաքնված «ֆուտբոլային» կոչվող դիվանագիտության վարագույրի հետնամասում, ինչո՞ւ Արևմուտքն այդչափ հախուռն սկսեց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացը, ի՞նչ նպատակ էր հետապնդում հայ-թուրքական կարճատև սիրախաղը:

– Մեզ համար դա սկզբից ևեթ պարզ էր: Թուրքական պետության կողմից արդեն երկար տարիներ ի վեր իրականացվում է Հարավային Կովկաս ներխուժելու հստակ ծրագիր, և թուրքերը սպասում էին հարմար պահի: Օգտվելով Հայաստանի ներքին իրավիճակից` այսինքն, 2008 թվականի ընտրական թոհուբոհ, մարտիմեկյան իրադարձություններ, հայերի պառակտվածություն … և հանկարծ հայտարարվում է հայ-թուրքական հարաբերությունների նոր` այսպես ասած, հրապարակային փուլի սկսման մասին: Հայտնի է, որ այդ ուղղությամբ երկար տարիներ ընթացել են գաղտնի բանակցություններ: Այդ գործընթացի սկզբից ևեթ մենք համոզված էինք, որ այն թուրքական կողմին ի նպաստ է լինելու: Քանի որ մերօրյա իշխանությունները երկրի ներքին ճակատում ամեն ինչ ձախողել էին, բնականաբար, պետք է փնտրեին մեր ժողովրդին շեղելու այլ միջոցներ: Դրանցից մեկն էլ հայ-թուրքական գործընթացն էր: Բացի այդ, իշխանությունները խնդիր ունեին միջազգային բեմերում ամրացնելու սեփական դիրքերը, քանի որ մարտի մեկից հետո ստեղծվել էր անորոշ իրավիճակ, տարբեր պետություններ չէին կողմնորոշվում` ընդունե՞լ Հայաստանի նախագահական ընտրությունների արդյունքները, թե` ոչ: Այս իմաստով իշխանությունների համար նպատակահարմար էր մտնել Արևմուտքի նախաձեռնած խաղի մեջ: Հայ-թուրքական հարաբերություններ կոչվող գործընթացը ոչ միայն թուրքական նախաձեռնություն է, այս խաղը պետք է դիտարկել Մեծ Միջին Արևելքի ծրագրերի շրջանակներում, որի կնքահայրը Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներն է:

Հայաստանը ընդունեց ու ներքաշվեց մի խաղի մեջ, որին բոլորովին պատրաստ չէր ու ամեն ինչ գնաց ի վնաս մեզ: Բարեբախտաբար, մեր ժողովուրդը, և՛ Հայրենիքում, և՛ արտերկրում, զգոն գտնվեց ու ճակատագրական պահին իր վճռորոշ խոսքն ասաց: Կային մարդիկ, ովքեր կարծում էին, թե միտինգները, ԶԼՄ-ներով հնչող բողոքի հայտարարություններն իրենց արդյունքը չեն կարող ունենալ, նրանք սխալվում էին: Այսօր արդեն վստահաբար կարելի է ասել, որ այդ բոլոր ընդվզումներն ունեցան իրենց մեծ նշանակությունը` և ներքին, և արտաքին իմաստով: Նույնիսկ Սերժ Սարգսյանը, հակառակ նրան, որ մինչ օրս հետ չի կանչել Նալբանդյանի ստորագրությունը, համոզվեց, որ իրենք շատ են շեղվել ճիշտ ճանապարհից ու փորձեց հետ կանգնել նախկինում ընդունած որոշումից: Ներկայումս մենք գտնվում ենք սխալների սրբագրման ուղու վրա: Ես այսօրվա իրավիճակը այսպես եմ գնահատում:

-Ակնհայտ է, որ Արձանագրություններն իրենց բովանդակությամբ ամբողջությամբ հակահայկական են`թուրքամետ: Սակայն զարմացնող չէ՞ այն հանգամանքը, որ Թուրքիան չշտապեց ստորագրել իր իսկ շահերից բխող փաստաթղթերը:

– Պատասխանը շատ պարզ է. քանի որ մեծ խաղը սկսվել է Արևմուտքի կողմից, թուրքերը որոշեցին հարմար առիթից օգտվելով իրենց շատ թանկ վաճառել ու արձանագրությունների ստորագրումից կորզել մաքսիմումը: Ո՞րն էր այդ մաքսիմումը: Թուրքերը շատ լավ հասկանում են, որ հայության գոյատևման մերօրյա կարևոր գործոնները, հայի ինքնությունը հաստատող կարևորագույն արժեքներն այսօր գրեթե խալխլված են, ու հայությանը այսօր միակ ուժ տվողն իր վերջին` արցախյան հաղթանակն է: Ահա թե ինչու են թուրքերն ուզում մեր ձեռքից խլել մեր վերջին հենասյունը: Նրանք գիտակցում են, որ եթե Արցախը դուրս մնա հայկական կողմի վերահսկողությունից, հերթը հասնելու է Զանգեզուրին, իսկ որոշ ժամանակ անց` ողջ Հայաստանին: Նրանք լավ են հասկանում, որ Արցախը նվաճելով կսկսվի Հայաստանի կործանումը: Այդ է պատճառը, որ թուրքական կողմը անընդհատ կրկնում է, թե մինչև հայկական զորքերը չլքեն Արցախի տարածքը, իրենք չեն վավերացնելու արձանագրությունները։ Այսօր թուրքերն աշխատում են հենց այդ ուղղությամբ: Հետևապես, մենք պետք է գիտակցենք այս իրողությունը և կարևորենք հայության համախմբումը, վերարժևորենք ինքներս մեզ, չթուլանանք, ամրապնդենք մեր անկախության կարևորագույն ձեռքբերումներից մեկը` Հայկական բանակը, որպեսզի կարողանանք պաշտպանել արցախյան հաղթանակի պտուղները:

-Փաստորեն, այսօր Թուրքիայի համար առաջնային խնդիր է ոչ այնքանաշխարհում Հայոց Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացի կասեցումը, որքան արցախյան խնդրի թյուրքանպաստ լուծումը:

-Այո, միանշանակ, նրանց նպատակն է մեր հաղթանակը մեր ձեռքից խլելը, հային թուլացնելը:

– Ինչն էլ ենթադրում է` թուրքական գործոնի առավել քան ակտիվացումարցախյան «ճակատում»: Սրանով պայմանավորված ի՞նչ նոր քաղաքականզարգացումներ եք ակնկալում բանակցային գործընթացում:

– Նախ պետք է ասել, որ Արցախյան պատերազմի ավարտը նպաստավոր էր հայերիս համար…

-Ռազմական դաշտում մեզ հաջողեց փայլուն հաղթանակ տանել …

-Այո, և այդ հաղթանակին հաջորդած տարիներին միջազգային բեմերում չլսվեց, միջազգային փաստաթղթերում չարձանագրվեց այն միտքը, թե հայկական կողմը «ագրեսոր» է կամ «օկուպանտ»: Նման որակումներով հայտարարություն, եթե հիշում եք, հնչեց 2000 թվականին, Քիվեսթի նախօրյակին: Եվ առաջին քաղաքական գործիչը, որն օգտագործեց այդ բառը՝ Վարդան Օսկանյանն էր: Նա ազատագրված տարածքներն անվանեց օկուպացված, Ռ.Քոչարյանն էլ նրան պաշտպանեց: Բոլորը պետք է հիշեն այդ օրերը… Ասելիքս այն է, որ այսօր արցախյան խնդրի շուրջ միջազգային բեմերում մեզ համար ստեղծվել է բավականին խղճուկ վիճակ, որի գլխավոր մեղավորը մենք ենք: Պետք չէ այլ մեղավորներ փնտրել, անհաջողությունները պայմանավորել թուրքական, ադրբեջանական, կամ այլ գործոններով: Պետք է գտնել արտաքին դաշտում մեկը մեկին հաջորդող պարտությունների իրական պատճառներն ու վերացնել դրանք:

Մենք` որպես ժողովուրդ ունենալով հսկայական ներուժ, արտերկրում ապրող, կազմակերպված հայություն, որ սփյուռք են կոչում, ունենալով լոբբինգի մեծ հնարավորություն, տանուլ ենք տալիս: Կրկնում եմ, մեղավորը մենք ենք, որովհետև մենք անգործության ենք մատնված, և ոչ միայն: Շարունակաբար հաճոյանում ենք օտարին, ասելով, թե պատրաստ ենք արցախյան խնդրում գնալ զիջումների: Իսկ օտարը, եթե տեսնում է, որ դու պատրաստակամ ես քո հաշվին զիջումների գնալ, բնականաբար, բանակցային գործընթացն ուղղորդում է հենց այդ ուղությամբ:

Ուզում եմ ասել, որ մեղքը մեր մեջ պետք է փնտրել: Քանի դեռ մենք չենք կարողացել երկրից ներս ազնիվ մթնոլորտ ձևավորել, քանի դեռ երկրի ղեկին չկան պետականամետ մտածելակերպ ունեցող աձիք, քանի դեռ շարունակվում է արտագաղթը, քանի դեռ հայ երիտասարդն իր ապագան չի տեսնում իր հայրենիքում, անհնար է արտաքին քաղաքական ճակատներում հաջողության հասնել: Տանուլ ենք տալիս քարոզչական դաշտում, հայ-թուրքական, հայ-ադրբեջանական ճակատներում, սա հետևանքն է, իսկ իրական պատճառը երկրի անկայունությունն է, իշխող համակարգի` ժողովրդից կտրված լինելը, նրանց ծայրաստիճան նյութապաշտությունը: Այս ամենն է որ մեզ տանում է դեպի անդունդ:

-Քաղաքական ի՞նչ դեղատոմս եք առաջարկում:

-Նախ, նրանք, ովքեր իսկապես փորձելու են լուծել երկրի ներսում կուտակված խնդիրները, պետք է դուրս գան կուսակցական կաղապարված մտածելակերպից, մինչ օրս Հայաստանում ձևավորված քաղաքական դաշտի տրամաբանությունից: Անհրաժեշտ է ձևավորել հայեցակարգային ծրագրեր իրականացնող մարդկանց մեծ խումբ, որից պետք է ստեղծվի ժողովրդին առաջնորդող խումբը. նրանք պետք է լինեն մի քանի տասնյակից ավելի մարդիկ, ովքեր պետք է իրենց անցյալով ապացուցած լինեն, որ ազնիվ են: Այդ խումբը պետք է լինի ժողովուրդի հետ, ժողովրդի մեջ։ Իսկ անհրաժեշտության պահին նաև հնարավորություն ունենա կազմակերպել, մոբիլիզացնել ժողովրդի ուժերը ու նրա կամքով ձևավորել նոր համակարգ:

-Այսինքն, հեղափոխությո՞ւն:

-Թե այդ ընթացքում ինչ կլինի` հեղափոխություն, ապստամբություն, բիրտ ուժի գործադրում, թե խաղաղ գործընթացներ, դա կախված կլինի ներկա իշխանությունների քաղաքական վարքագծից: Կարևորն այն է, որ հայ ժողովուրդն իր խոսքն ասի: Ի դեպ, հայ ժողովուրդ ասելով ես նկատի չունեմ միայն հայաստանցիներին, մենք կանգնած ենք նոր պետականության ստեղծման ճանապարհին և այդ աշխատանքի պարտականությունը միայն հայաստանցիներինը չէ, այլ ամբողջ հայ ժողովրդինը: Եկել է ժամանակը փշրելու 1991-ից ձևավորած հայությանը պառակտող կարծրատիպը, այն է` Հայաստանը հայաստանցիներին է, Սփյուռքը` սփյուռքահայերինը: Ամեն հայ ոչ միայն իրավունք ունի, այլև իր պարտականությունն է իր լուման ներդնել Հայաստան երկրի պետականության ձևավորման, զարգացման գործում: Ի վերջո, մենք գործ ունենք այնպիսի խնդիրների հետ, որոնք առնչվում են հայության անվտանգությանն ու լինելիությանը, ուստի պարտավոր ենք զգոն լինել:

– Միջազգային իրավունքի տեսանկյունից մեր ձեռքին կան թե իրավական, թե պատմական ու քաղաքական ամուր փաստարկներ, որոնք, ցավոք անհրաժեշտ չափով չեն օգտագործվում արցախյան հիմնախնդրի բանակցային գործընթացում: Կա ոչ պակաս հզոր մի փաստարկ ևս, որն ամբողջությամբ անտեսված է եղել այս տարիներին. խոսքս ՄԱԿ-ի կողմից ընդունված «Բնիկ ժողովուրդների իրավունքների մասին» Հռչակագրի մասին է: Ինչո՞ւ չենք շրջանառում բնիկության գործոնը:

– Համաձայն եմ, որ այդ գործոնը մինչ օրս անտեսված է մնում: Մենք պետք է բոլոր ուղղություներով առաջ գնանք` և՛ իրավական, և՛ պատմական, և՛ քաղաքական, միաժամանակ, հաշվի նստելով այդ պահին ստեղծված իրավիճակի հետ: Ձեր նշած գործոնը մեր ձեռքում առկա հզոր հիմնավորումներից մեկն է: Իհարկե, դեռ շարունակվում է մասնագետների բանավեճն այդ ուղությամբ. Ոմանք կարծում են, թե մեզ համար կարող է արդյունավետ չլինել «Բնիկ ժողովուրդների իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեայի Հռչակագրի օգտագործումը, թե դա, քաղաքական իմաստով, մեզ կզրկի խուսանավելու հնարավորություններից, քանի որ միջազգային քաղաքական միտքը մինչ օրս հակված չէ քաղաքական մեծ նշանակություն տալու դրան: Ես այդ կարծիքին չեմ: Եվ կարծում եմ, որ հարկավոր է արցախյան հիմնախնդրում հանդես գալ ևս մեկ զորեղ փաստարկով` բնիկ ժողովուրդների իրավունքների պաշտպանության դիրքերից: Այս գաղափարը դեռ նոր է սկսել շրջանառվել հայ քաղաքական մտքի կողմից: Մենք պետք է հստակ եզրահանգման գանք և ճշգրիտ ձևով օգտագործենք այդ փաստարկը: Պետք է փորձենք հետևողականորեն ազդել միջազգային կարծիքի վրա: Եթե անգամ արդեն իսկ կա ձևավորված այլ կարծիք, դա չի նշանակում, որ այն քարացած է, ամենևին: Որքան մեզ հաջողվի շրջանառել բնիկ ժողովուրդների իրավունքների պաշտպանության խնդիրը, որքան հաջողվի ակտիվացնել այդ գործոնը, այնքան ի շահ մեզ կլինի:

-Պարոն Սեֆիլյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Մինսկի խմբի գործունեությունը: Վերջերս հաճախ են վերլուծաբաններն ընդգծում այն միտքը, թե Մինսկի խումբի համանախագահները շատ ավելի ադրբեջանամետ են, քան հայամետ:

-Ես այն կարծիքին եմ, որ Մինսկի խումբն այս տարիների ընթացքում չի զբաղվել խնդրի լուծմամբ, համանախագահներն արցախյան հարցը օգտագործել են իրենց շահերի սպասարկման համար: Եվ այդ ընթացքն այսօր շարունակվում է: Գուցե բարեբախտություն է, որ այդպես է, քանի որ գերտերությունների ընդհանուր շահերը տարածաշրջանային հարցերում բավականին խաչաձևված են և դա է պատճառը,

որ երկար ժամանակ «արցախյան խնդրի լուծում» հասկացողությունը նրանց օրակարգում հրատապ խնդիր չի դառնում: Սա նաև դրական եմ համարում հետևյալ առումով. մեզ տակավին չի հաջողվել, ազգային պետականություն ստեղծել, և այս իրավիճակում արցախյան խնդրում կոնկրետ լուծումների առաջարկ-պարտադրանքը կարող է մեզ համար խիստ վտանգավոր լինել: Կարելի է ասել, որ մեզ ժամանակ է տրվել մեր պետականությունը կայացնելու: Իսկ ընդհանրապես, Արցախի խնդիրը` մեծ հաշվով, հայկական կողմի համար լուծված է: Մի բան պետք է հստակ հասկանանք. այսօր գոյություն ունի ոչ թե արցախյան հակամարտություն, այլ հայ-ադրբեջանական կոնֆլիկտ: Եվ այսօր մեզ համար օրակարգային հարց պետք է լինի ոչ թե Արցախը, այլ Նախիջևանը: Այսինքն, հայ-ադրբեջանական հակամարտության

լուծման բանակցային առաջին թեման` Նախիջևանն է: Մենք պետք է մոտ ապագայում հասնենք դրան: Կրկնում եմ, Արցախի խնդիրը մենք լուծել ենք: Այստեղ մենք ունենք միայն ներքին անելիքներ, խոսքս ազատագրված տարածքների վերաբնակեցման մասին է, ինչը դժբախտաբար այս 15 տարիների ընթացքում

անհրաժեշտ չափով չի իրականացվել: Այսօր պետք է դա շատ արագ կազմակերպել: Իմ համոզմունքն այն է, որ տարածաշրջանում քաղաքական կայունություն, հավասարակշռված իրավիճակ կպահպանվի միայն այն դեպքում, եթե տարածաշրջանային գործընթացներում պաշտոնապես ներգրավվեն Իրանն ու

Չինաստանը: Այս պետությունների ներգրավվածությունը ոչ միայն արցախյան հիմնախնդրին է վերաբերում: Չգիտես ինչու անտեսվել են այդ գերտերությունները: Ես դա մեր կողմից մեծ բացթողում եմ համարում:

– Մանավանդ երբ Թուրքիան տարածաշրջանային գերտերություն դառնալու հայտ է ներկայացրել…

– Անշուշտ, հետևապես, Հայաստանի համար` Ռուսաստանից բացի, որպես ռազմավարական դաշնակից` ես առաջնային տեղում տեսնում եմ Իրանին: Կան հեռանկարային ծրագրեր, որոնք բխում են Հայաստանի ու Իրանի շահերից:

-Խոսեցիք Ռուսաստանի մասին, ինչպե՞ս եք գնահատում նախագահ Մեդվեդևի այցը Հայաստան: Ստորագրված պայմանագիրը, ոմանց գնահատմամբ` Հայաստանի գաղութացման պայմանագիր է…

– Մտահոգիչն ու անընդունելին հապճեպությունն է, ինչո՞ւ չսպասել պայմանագրի ժամկետի ավարտին և հետո նոր կատարել երկարաձգում։ Այս հարցի պատասխանը պարզ է , որովհետև Սերժ Սարգսյանի ռեժիմը, ռուսական կողմի գնահատմամբ, վստահելի գործընկերոջ հույսեր չի փայփայում և այդ պատճառով նրանք որդեգրում են «կորզելու» քաղաքականություն։ Մեզ համար գլխավոր վտանգն այն է, որ

տարածաշրջանային նման կարևոր գործընթացները տեղի են ունենում այն պահին, երբ մեզ առ այսօր չի հաջողվել ստեղծել պետություն ու հայկական կողմը ներկայացնում են այնպիսի մարդիկ, ոչ միայն հեռու են հայ իրականությունից, այլ նույնիսկ հանդգնել են կրակել հայ ժողովրդի վրա։ Բնականաբար այս իրավիճակում կնքելով այդպիսի պայմանագիր, շահող կողմեր չեն լինում, լինում է միայն մեկ շահող կողմ՝ Ռուսաստանը։

-ՌԴ ԱԳ նախարար Ս.Լավրովը բացահայտ հայտարարեց, որ իր երկիրը հզոր ռազմատեխնիկա է վաճառում Ադրբեջանին: Ի՞նչ է ստացվում, մեր ռազմավարական գործընկերը մի կողմից Հայաստանի հետ անվտանգության պայմանագիր է կնքում, մյուս կողմից` զինում է Ադրբեջանին, որը, գրեթե, ամեն օր հայտարարում է պատերազմ սկսելու մասին:

– Գիտեք, երբ խախտվում է ձևավորված ռազմական բալանսը, ընդորում, հօգուտ ամեն օր պատերազմը վերսկսել սպառնացող կողմի, արդեն այնքան էլ կարեւոր չէ՝ պաշտպանական, թե հարձակվողական զինատեսակ է դա: Բացի այդ, երբ անհրաժեշտության դեպքում դու` շնորհիվ այդ արդիական զինատեսակի,

կարողանում ես քո ցամաքային զորքերին ապահովագրել հակառակորդի օդային հարձակումներից՝ դրանով իսկ ապահովելով նրա առաջխաղացումը, ապա այդ դեպքում C-300–ը ինքնըստինքյան պաշտպանականից դառնում է հարձակողական:

Եվ վերջապես Ռուսաստանը զինում է մեր հակառակորդ Ադրբեջանին, որն իր բնույթով տեռորիստական, ջարդարար պետություն է: Աշխարհը գիտի այդ պետության բնույթը` 88-ի Սումգայիթից սկսած։ Այսքանից հետո ռազմավարական դաշնակից անվանումը արդեն զավեշտալի է հնչում։

– Տարօրինակ երանգներ է ստանում Թուրքիա-Իսրայել, Թուրքիա-ԱՄՆ «հակասությունները»։ Ի՞նչ ծրագիր է իրականում խաղարկվում:

-Վերջին 7-8 տարիների ընթացքում, երբ Թուրքիայում իսլամիստները վերցրեցին երկրի իշխանության ղեկը, ձևավորվեց մի թյուր կարծիք, թե այդ երկիրը փորձում է ընթանալ քաղաքական նոր ուղով, այն է` հակաարևմտյան: Ես այդ կարծիքին չեմ ու սկզբից ևեթ եղել եմ այն համոզման, որ սա մի մեծ խաղ է: Եվ տակավին մնում եմ իմ կարծիքին: Արևմուտքի գլխավոր խնդիրը` Թուրքիային դեպի իսլամական

աշխարհ մղելն է: Ծրագրի նպատակն է` Միջին Արևելքում Իրանի նման հզոր երկրին այլընտրանք պետություն ստեղծելը: Դժբախտաբար, Արևմուտքի խայծը կարծես թե իսլամական աշխարհում կուլ են տալիս: Բայց այդ երկրներում կան քաղաքական լուրջ գործիչներ, որոնք գիտակցում են այս ամբողջ խաղի իրական էությունը և ուշ թե շուտ բացահայտվելու է այդ դավադրությունը: Նորություն չէ, որ Թուրքիան համարվում է Արևմուտքի կամակատար երկիրը: Պետք չէ մոռանալ այն իրականությունը, որ Քեմալական Թուրքիան օտարածին էր, հետևապես, այդ պետությունը գործեց նրանց սցենարով և ոչ թե Քեմալ Աթաթուրքի: Բոլորիս է հայտնի, որ Քեմալը եղել է ոչ բարձր ունակությունների տեր մարդ: Նա նույնիսկ

եղել է պարտվող բանակի հրամանատար, գերի է ընկել անգլիացիներին, ու դրանից հետո սկսվել է նրա վերելքը … հետաքրքիր է, չէ՞, բայց ոչ պատահականություն …

Այնպես որ, ես մնում եմ իմ այն կարծիքին, որ Թուրքիա-Իսրայել, Թուրքիա-ԱՄՆ «հակասությունները», ընդամենը մեծ խաղ է, ինչից պետք է զգուշանանք, թե՛ մենք, թե` առավել ևս, Միջին Արևելքի արաբ իսլամական առողջ ուժերը:

Հարցազրույցը վարեց` Արմինե Սիմոնյանը