Читаю книгу «Разведка и армия Республики Армения в 1918-1920» (Ваник Вирабян, Ереван 2009, на арм). Подробно описывается деятельность Тиграна Dевоянца, о котором я честно говоря впервые прочел в этой книге. Интересно, что информация когда-то шла как совершенно секретная, а сегодня свободно публикуется, потому как из разведовательных данных превратилась в историю.
Так вот.

Тигран Dевоянц

Тигран Dевоянц, организатор армянской разведки в Контантинополе в 1919 году. После нескольких месяцев очень эффективной разведки был вызван обратно: причин мнмого, точно никто не знает, думаю верно и то, что в центре не особо придавали важность разведке в тылу врага и соответственно денег на разведовательную деятельность предоставлено не было. Он уже в Ереване продолжал получать информацию из Контантинополя, вот открывок из книги:

«Երևանում ստացայ այդ մարմնից [հետախուզական խմբից] առաջին ծրարը, վաւերագրական հեռագիրների պատճէններով, ծածկագիր, Էրզրումից Պոլիս Կարաբէքիր Քեազիմ փաշայի ուղարկւած պատերազմական նախարարին: Ամփոփեցի եւ տպագրելով #14, սեպտեմբերին խիստ գաղտնի ուղարկեցի իմ նախարարին, զօրամասերի պետերին եւ մի օրինակ էլ տուի կապ. Մ.-ին` մեր սպայակոյտի «պետին»: Այդ հեռագիրները ցոյց էին տալիս, թե ինչ դասաւորութեամբ (NN գնդերի և դիվիզիաների), ինչ ուղղութեամբ եւ երբ թրքական ուժերը պէտի յարձակուէն Հայաստանի վրայ ու գրաւեն Կարսը, Օլթին, Սարիղամիշը, Արդահանը, Իգդիրը եւ այլն:»

И это в конце 1919-ого, начала 1920 года, за много месяцев до нападения турок на Армению. И какая была реакция?

Լսեցի, որ մեր քաջ սպայակոյտի պետը անուանել էր ինձ խելագար, իսկ նախարարներից մեկը ասել էր. «Այդ Դեվոյանցի ցնդաբանութիւններն էն»:

Ничего не было предпринято, а талантливого разведчика так и не вернули в Турцию.
Через год независимой Республики Армения уже больше не существовало.

А вот части, касательно турецкой разведки в Армении:

Կ. Սասունին, գրում է, որ այն ժամանակ, երբ թուրքական բանակը Հայաստանի սահմանների վրա, Նախիջևանի և Կարսի նահանգներում նախապատրաստություններ էր տեսնում և ուներ ճյուղավորված լրտեսական ցանց, որի միջոցով ստանում էր անհրաժեշտ և տեղին տեղեկատվություն, ապա Հայկական բանակի թիկունքն այդ ժամանակ անապահով վիճակի մեջ էր, և մանավանդ գրեթե «անգոյ էր հայկական հետախուզությունը թուրքական գործում», որ «զինուորական հեախուզութիւնը շատ ողբալի վիճակ մը ունէր: Ոչ մէկ հայ կար Արեւելեան նահանգներու մէջ, որպեսզի կողմնակի ճանապարհով հայ զինուորականութիւնը հաւաստիլուրոր ստանար»…
Կ. Սասունի, Հայ-Թուրքական պատերազմը // «Հայրենիք» (Բոստոն), 1926

«Մենք զուրկ կը մնայինք շարք մը ճշգրիտ տեղեկութիւններէ, որոնց չգոյութեան պատճառով` բավական վնասներ կրեցինք… մինչդեռ թրքական Արեւելեան բանակի հրամանատարութիւնը, օրը օրին, ճշգրիտ տեղեկութիւններ կը ստանար մեր զինուորական եւ քաղաքական վիճակի մասին: Անոնց լրտեսական ցանցը շատ լաւ կազմակերպուած էր, օժանդակ ունենալով Հայաստանի ամէն կողմ ցրուած թուրք-թաթար ազգաբնակչութիւնը»
Կ. Սասունի, Հայ-Թուրքական պատերազմը 1920-ին // (Պէյրութ), 1969

Сегодня в состав Армении не входит ни Карс, ни древняя столица Ани, ни гора Арарат, которые были оставлены Турции, ни Нахичеван, подаренный Азербайджану.