Լուսանցք”-ի էջերում պարբերաբար պարզաբանումներ ենք ներկայացնում մասոնական, սիոնական եւ աշխարհի գաղտնի ուժերի այլ՝ հատկապես դրամա–տնտեսական, աշխարհիկ ու հոգեւոր կառույցների մասին: Վերջերս “Լուսանցք”-ի թիվ 34-36 (2009թ.) թողարկումներում անդրադարձանք “սիոնական արձանագրություններին (պրոտոկոլներին)”:
“Լուսանցք”-ի թողարկումներում ներկայացրել էինք նաեւ “Էկումենիստական ուղեգիծ”-ից հատվածներ, որտեղ քրիստոնյաները մերժում էին ազգայնամոլական եւ ցեղամոլական բոլոր դրսեւորումները: Սակայն, պարզվում է, դա վերաբերում է բոլոր ազգերին՝ բացառությամբ հրեաների: “Սիոնական արձանագրությունները” եւ “Թալմուդի օրենքները” հավաստում են, որ ազգայնամոլական եւ ցեղամոլական դրսեւորումները ամենացայտուն կերպով հենց նշյալ՝ աշխարհիկ եւ հոգեւոր աշխատություններում են դրսեւորված, սակայն “Հին կտակարան”-ի (այսինքն՝ Բիբլիա–Աստվածաշնչի) հետեւորդ քրիստոնյաները շարունակում են առաջնորդվել հրեական սին ընտրյալությամբ եւ դրա ցեղամոլական գաղափարաբանությամբ` անտեսելով սեփականը` ազգայինը”:

Օրենք 1. Հրեային չի թույլատրվում ակումին վաճառել այն հագուստը, որի վրա ցիցի կա (եզրերին ծոպեր ունեցող հագուստ, որը հրեաները հագնում են առավոտյան աղոթքի ժամանակ, տես Թվոց, XV, 38): Ակումի մոտ նա այդպիսի հագուստ չպետք է թողնի՝ նույնիսկ որպես գրավ, կամ՝ թեկուզ որ ակումը ժամանակավորապես այն իր մոտ պահի, որովհետեւ եթե ակումն այդպիսի հագուստ ունենա, ապա պետք է զգուշանալ, որ նա չխաբի հրեային, ասելով, որ նա նույնպես հրեա է: Այդ դեպքում, եթե հրեան նրան վստահի եւ նրա հետ մենակ մեկնի, ակումը կարող է նրան սպանել:
Օրենք 2. Այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ է հրեային ծիսակատարության համար, օրինակ, վերոհիշյալ ծոպերը եւ այլն, իրավունք ունի պատրաստել միայն հրեան, այլ ոչ՝ ակումը, քանի որ դրանք պետք է պատրաստվեն մարդու կողմից, քանզի ակումները հրեաների կողմից չպետք է մարդ համարվեն:
Օրենք 3. “Կադիշ” աղոթքը (որը սկսվում է հետեւյալ բառերով. “Ինոգադդալ վեյիվոսոկադդաշ”) թույլատրվում է կարդալ այնտեղ, ուր առնվազն 10 հրեա գտնվում են միասին, եւ դա պետք է ընթանա այնպես, որ ոչ մի անմաքուր իր, օրինակ, թրիք կամ ակում նրանց միմյանցից չբաժանի:
Օրենք 4. Խաչով ակումին հանդիպելիս, հրեային խստիվ արգելվում է գլուխը խոնարհել, նույնիսկ, եթե նա այդ պահին աղոթք է անում եւ անգամ, եթե նա հասել է աղոթքի այն մասին, որտեղ անհրաժեշտ է, որ նա իր գլուխը խոնարհի, համենայն դեպս, հրեան պետք է խուսափի դրանից:
Օրենք 5. Եվ այժմ, երբ Երուսաղեմում չկա ո՛չ տաճար, ո՛չ զոհեր եւ ո՛չ էլ նախահոգեւորական Ահարոնի որդին, ապա աշխարհով մեկ սփռված հրեաների մեջ պետք է լինեն հրեաներ, որոնք մյուսներից պետք է տարբերվեն հայտնի տարանշաններով եւ մեծարանքով եւ նրանք պետք է իրավունք ունենան բոլոր տոներին օրհնելու հրեաներին: Սակայն, երբ այդպիսի ընտանիքների զավակներից որեւէ մեկը ակում է դառնում, ապա ամբողջ ընտանիքը պղծված է ու, հետեւաբար, զրկվում է այդ սրբազան իրավունքից:
Օրենք 6. Ակում դարձած հրեան այն աստիճանի է անիծված, որ եթե նա մոմ կամ մի այլ նման բան է զոհաբերում սինագոգին, ապա դրանք ընդունելն արգելված է:
Օրենք 7. Սիմուն կոչված աղոթքները (հրեան կարդում է ճաշից հետո, վերջում օրհնվում է նաեւ տան տերը) չի կարելի կարդալ ակումի տանը, որպեսզի ակումը չօրհնվի:
Օրենք 8. Ամեն անգամ անուշահոտություն զգալիս, հրեան պարտավոր է կարդալ Բարախ (շնորհակալական հակիրճ աղոթք), բացի այն դեպքերից, երբ համեմունքը կամ անուշահոտություն արձակող նյութը գարշահոտությունը հեռացնելու համար եղել են արտաքնոցում, կամ թե, երբ անուշահոտ բուրող առարկան եղել է անառակ կնոջ ձեռքերում, որն օգտագործում է օծանելիք մարդկանց մեղք գործել գայթակղելու համար, եւ վերջապես, երբ բուրող նյութը բերված է ակումների եկեղեցիներից: Այս դեպքում, արգելվում է անուշահոտության համար Բարախ կարդալը, քանի որ այն արդեն պղծված է արտաքնոցի, անառակ կնոջ կամ ակումների եկեղեցու կողմից:
Օրենք 9. Ակումի ավերված տաճարի կողքով անցնելիս յուրաքանչյուր հրեա պետք է արտասանի. “Փառք Քեզ Տեր, որ դու այստեղից արմատախիլ արեցիր կուռքերի այդ տունը”: Չավերված այդպիսի տաճարի կողքով անցնելիս նա պետք է արտասանի. “Փառք Քեզ Տեր, որ չարագործների նկատմամբ եղած Քո զայրույթը Դու երկարաձգում ես”: Իսկ եթե նա տեսնի 600.000 հրեա միասին, պարտավոր է ասել. “Փառք Քեզ, իմաստնագույն Աստված”: Իսկ ակումների հավաքին հանդիպելիս, նա պարտավոր է ասել. “Մեծ ամոթանք ձեր մորը, թող ամոթից կարմրի ձեզ ծնողը”: Հրեական գերեզմանատան հանդիպելիս հրեան պետք է բացականչի. “Փառք Քեզ Տեր, որ դու այդքան առաքինի ես ստեղծել նրանց”: Իսկ ակումների գերեզմանատան հանդիպելիս նա պետք է ասի. “Մեծ ամոթանքի մեջ լինի ձեր մայրը եւ այլն”: Երբ հրեան տեսնում է ակումների լավ կառուցված տներ, նա պարտավոր է բացականչել. “Ամբարտավանների տները Տերն է քանդելու”: Իսկ այն դեպքում, երբ նրա առջեւումն են ակումների ավերակները, նա պետք է բացականչի. “Տեր, կա վրիժառության Աստված”:
Օրենք 10. Երեկոյան, շաբաթ օրվա հանգստի նախօրյակին, ամեն հրեա լույս տեսնելիս պարտավոր է ասել. “Փառք Քեզ լույս ստեղծող Աստված”, բայց եթե լույսը ակումների տաճարից է, ապա արգելվում է լույսի համար Աստծուց շնորհակալություն հայտնելը:
Օրենք 11. Հանգստյան օրերին հրեային խստիվ արգելվում է գնել կամ վաճառել: Սակայն թույլատրվում է Պաղեստինում ակումից տուն գնել եւ այդ դեպքում կարելի է նույնիսկ ձեւակերպել, որպեսզի Պաղեստինում մեկ ակում պակասի եւ մեկ հրեա ավելանա:
Օրենք 12. Հանգստի օրերին, ցանկացած աշխատանք, որը կատարելով կարելի է հրեային մահից փրկել, ոչ միայն թույլատրելի, այլեւ պարտադիր է: Եթե հանգստի ժամանակ տունը կամ աղյուսների կույտը թափվել է հրեայի վրա, ապա կարելի է հեռացնել այդ կույտը եւ փրկել դրա տակ եղած հրեայի կյանքը: Եթե նույնիսկ մի քանի ակումներ հրեայի հետ միասին պառկած են այդ կույտի տակ, անգամ եթե հրեային փրկելով իրենց հերթին կփրկվեն (ակումին փրկելը, նույնիսկ աշխատանքային օրերին՝ ծանր մեղք է համարվում) եւ ակումները, ապա հրեային փրկելու համար կույտը պետք է հեռացնել:
Օրենք 13. (Օրախ-Խաիմ, 330) Հրեա մանկաբարձուհուն ոչ միայն թույլատրվում է, այլեւ նա պարտավոր է շաբաթ օրը օգնել հրեա կնոջը եւ կատարել ամեն ինչ, որը այլ պայմաններում կարող էր պղծել հանգիստը: Հակառակը, արգելվում է օգնել ակումուհուն նույնիսկ այդ դեպքում, երբ չի պղծվում, քանի որ նա պետք է դիտվի որպես անասուն:
Օրենք 14. Զատիկի նախօրեին յուրաքանչյուր հրեա պարտավոր է կարդալ “Շեֆոխ” աղոթքը (որի ընթացքում աղերսվում է Աստծուն, որ նա իր զայրույթը թափի գոյերի վրա): Եթե հրեաները երկյուղածությամբ կարդան այդ աղոթքը, ապա Տերը, անտարակույս, կլսի նրանց եւ Մեսսիային կուղարկի, որը իր զայրույթը կթափի գոյերի վրա:
Օրենք 15. Տոներին, երբ արգելվում է ցանկացած աշխատանք, չի թույլատրվում եւ կերակուր պատրաստելը: Յուրաքանչյուրին թույլատրվում է պատրաստել միայն այնքան, ինչքան անհրաժեշտ է ուտելու համար: Այդուհանդերձ, երբ նրան անհրաժեշտ է իր համար ուտելիք պատրաստել, թույլատրվում է այդ նույն ամանի մեջ ուտելիք ավելացնել, քան անհրաժեշտ է իր համար, եթե նույնիսկ ավելացվելիքը նախատեսվում է շան համար, քանզի մենք պարտավոր ենք ապրեցնել նաեւ շանը: Խստիվ արգելվում է ուտելիք ավելացնել նաեւ ակումի համար, քանզի մենք պարտավոր չենք նրան ապրեցնել:
Օրենք 16. (Օրախ-Խաիմ, 539 :13) Խոլմագովդայի (հրեական տոն, որը համընկնում է գարնան եւ աշնան հետ) ժամանակ, ցանկացած առեւտուր արգելվում է, սակայն թույլատրվում է ակումի հետ վաշխառություն անել, քանի որ ակումին ճարպկորեն խաբելը միշտ էլ ցանկալի է Տեր Աստծուն:
Օրենք 17. Եթե ինչ-որ տեղ ժանտախտի համաճարակ է հայտնվում, որի պատճառով շատ մարդիկ (այսինքն` հրեաներ) համաճարակի զոհ են դառնում, ապա առողջ հրեաները պետք է հավաքվեն սինագոգում եւ առանց ուտելու ու խմելու աղոթեն ամբողջ օրը, որպեսզի Եհովան խղճա նրանց եւ ժանտախտից ազատի: Իսկ երբ ժանտախտը հայտնվում է կենդանիների (անասունների) մեջ, ապա այդպես վարվել պետք չէ, բացառությամբ այն դեպքերից, երբ ժանտախտը հայտնվում է ակումների մեջ, քանի որ նրանց մարմնի կառուցվածքը նմանվում է մարդկայինի:
Օրենք 18. Ամանի տոնին հրեաները պետք է կարդան շնորհակալական աղոթք, որում ասվում է. “Թող անիծված լինեն Ամանը եւ բոլոր ակումները եւ թող օրհնված լինեն Մերդոխայը եւ բոլոր հրեաները”:
Օրենք 19. Ցանկացած Բեֆ-դին (այսինքն` դատական առկայություն գլխավոր ռաբբիի նախագահությամբ) կարող է մահապատժի դատապարտել նույնիսկ մեր ժամանակներում, ընդ որում, ամեն անգամ, երբ դա գտնում է անհրաժեշտ, թեկուզ եւ այդ հանցագործությունը ինքնին մահապատժի արժանի չէ:
Օրենք 20. Եթե 2 հրեա դրամի կամ այլ իրերի շուրջ իրար հետ վիճում են եւ ստիպված են լինում դիմել դատարան, ապա նրանք պետք է դիմեն Բեֆ-դին (ռաբբիի ներկայությունը) եւ ենթարկվեն նրա որոշմանը: Նրանց երբեւէ չի թույլատրվում դիմել ակումին կամ իրենց իրավունքները փնտրել թագավորական ատյանում, այսինքն այնտեղ, ուր ակումները հանդես են գալիս որպես դատավորներ: Եթե անգամ նրանց՝ ակումների օրենքները նույնն են, ինչ ռաբբիներինը, ապա այդ դեպքում եւս դա ծանր հանցագործություն է ու ահավոր սրբապղծություն: Համենայնդեպս, ով որ խախտի շարադրված կարգը, այսինքն՝ իր իրավունքները փնտրի ակումի դատարանում, ապա Բեֆ-դինը պարտավոր է նրան արտաքսել համայնքից (այսինքն` նզովքի ենթարկել) այնքան ժամանակ, քանի դեռ նա իր մերձավորին (հրեային) չի ազատել իր հայցից:
Օրենք 21. Հրեան չպետք է ակումի կողմից վկա լինի ընդդեմ մեկ այլ հրեայի: Երբ ակումը հրեայից պահանջում է վերադարձնել իր փողերը, իսկ հրեան ժխտում է ակումին պարտք լինելը, ապա այդ դեպքում մյուս հրեային, որը գիտե, որ ակումը իրավացի է, չի թույլատրվում վկա լինել նրա օգտին: Իսկ երբ հրեան խախտում է այս կարգադրագիրը եւ ակումի կողմից վկա է դառնում ընդդեմ հրեայի, ապա այդ դեպքում Բեֆ-դինը պարտավոր է արտաքսել նրան համայնքից (այսինքն` ենթարկել նզովքի):
Օրենք 22. Վկա կարող է լինել միայն նա, ով ունի թեկուզ որոշ մարդկայնություն եւ արժանապատվություն, բայց նա, ով կորցնում է իր պատիվը, օրինակ, մերկ դուրս է գալիս փողոց, կամ թե նա, ով բացահայտ ողորմություն է խնդրում ակումներից, այն դեպքում, երբ դա կարելի էր անել գաղտնի, նա նմանվում է շանը, քանի որ շունը չի գնահատում իր պատիվը, ինչը նշանակում է, որ ընդունակ չէ վկա լինելու:
Օրենք 23. Վկա կարող են լինել միայն նրանք, ովքեր մարդ են համարվում: Ինչ վերաբերում է ակումներին կամ ակում դարձած հրեային, որն առավել վատ է, քան բնական ակումը, որոնք ամենեւին մարդ համարվել չեն կարող, ակներեւաբար, նրանց ցուցմունքները ոչ մի արժեք չունեն:
Օրենք 24. Երբ հրեան ակումին պահում է իր ճիրաններում, (խալդերենում կա արտահայտություն՝ “մաարուֆյա”, այսինքն՝ ճանկերից բաց չթողնելով, քերթել, անվերջ խաբել), այդ ժամանակ մեկ ուրիշ հրեայի թույլատրվում է գնալ այդ ակումի մոտ ու պարտք տալ նրան, եւ իր հերթին նրան այնպես խաբել, որ ակումը վերջնականապես զրկվի իր բոլոր փողերից: Հիմնավորումն այն է, որ ակումի փողերը ոչ ոքի չպատկանող բարիք են, հետեւաբար եւ հրեաներից առաջինը, ով որ ցանկանա, նա էլ իրավունք ունի տիրանալու այդ փողերին:
Օրենք 25. Համայնքի անդամները՝ քաղաքացիները (այսինքն` հրեաները) իրավունք ունեն այլ վայրերի վաճառականներին արգելել գալու եւ ավելի ցածր գներով ապրանք վաճառելու, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ օտար քաղաքացիների ապրանքներն ավելի լավն են, քան տեղացիներինը: Այդ դեպքում վերջիններս չեն կարող դա արգելել, քանի որ գնորդները կարող են ավելի լավ ապրանք ստանալ: Բայց ասվածը, բնականաբար, թույլատրելի է միայն այնտեղ, որտեղ գնորդները նույնպես հրեաներ են: Իսկ այնտեղ, ուր գնորդները միայն ակումներ են, այլաքաղաքացիներին կարելի է արգելել (ապրանք վաճառել), այն պատճառով, որ ակումին բարություն անելու թույլտվությունը մեղք գործել է համարվում, քանի որ հրեաների մոտ, որպես հիմնական կարգ, ընդունված է մի կտոր միս գցել շանը, բայց ոչ մի դեպքում այն չնվիրել Նոխրիին (քրիստոնյային), քանզի շունը նոխրիից լավ է:
Օրենք 26. Եթե գործի մեջ ծառայում է մի կառավարիչ, որի հետ հրեան պայմանավորվել է, որ ամեն մի գտածո դառնալու է նրա տիրոջ սեփականությունը, եւ կառավարիչը մարված պարտքի համար երկրորդ անգամ վճար վերցնելով խաբել է ակումին, կամ թե ակումին թերահաշվել է եւ այլն, ապա շահույթը պատկանում է տիրոջը, քանի որ նման շահույթները պետք է դիտարկվեն որպես գտնված իրեր (քանի որ քրիստոնյաների սեփականությունը համարվում է ոչ ոքի չպատկանող բարիք, հետեւաբար, հրեաները կարող են վերցնել այնքան, ինչքան նրանց կհաջողվի):
Օրենք 27. Երբ հրեան սուրհանդակին ուղարկում է ակումի մոտ փող ստանալու, եւ սուրհանդակը խաբում է ակումին՝ նրանից վերցնելով ավելին, քան պահանջվում էր, ապա դա (հավելյալ վերցրածը) պատկանում է սուրհանդակին:
Օրենք 28. Եթե հրեան ակումի հետ գործ է վարում եւ մի այլ հրեա գա եւ խաբի ակումին, միեւնույնն է, թե ինչպես` թերաչափելով, թերակշռելով կամ թերահաշվարկով, ապա այդ երկու հրեաները պետք է կիսեն Եհովայի կողմից ի վերուստ ուղարկված շահույթը:
Օրենք 29. Երբ հրեան պարտքը հետ վերադարձնելու համար ակումի մոտ է ուղարկում սուրհանդակին, իսկ վերջինս գալով նկատում է, որ պարտքի մասին ակումը մոռացել է, ապա նա այդ փողերը պետք է վերադարձնի այն հրեային, որը նրան ուղարկել է, եւ միջնորդին չի կարելի որեւէ պատրվակով արդարանալ, թե դրանով (այսինքն, քրիստոնյային փող վճարել) նա ցանկացել է մեծարել իր Աստծո Անունը, որպեսզի ակումները ասեն, որ այնուամենայնիվ հրեաները օրինավոր մարդիկ են: Նման բան նա կարող էր անել միայն իր սեփական փողերով, իսկ ոչ մի իրավունք նա չունի ուրիշի փողերը ցրիվ տալու:
Օրենք 30. Երբ մի հրեա մեկ այլ հրեայի որեւէ բան է վաճառել շարժական կամ անշարժ, եւ պարզվում է, որ վաճառողը դրանք գողացել կամ փոխանակել է եւ որի պատճառով սեփականատերը հետ է վերցրել, այդ ժամանակ վաճառողը պարտավոր է գնորդին վերադարձնել դրամը, քանի որ այս պայմաններում նա չպետք է գողանար: Բայց եթե նա ակումից է գողացել, իսկ ակումը իրենը հետ է վերցնում, ապա վաճառողը պարտավոր չէ գնորդին դրամը հետ վերադարձնել:
Օրենք 31. Հրեային խստորեն արգելվում է խաբել իր մերձավորին, եւ արդեն խաբեություն է համարվում, եթե նա զրկում է նրան արժողության 1/6-րդ մասից: Ով խաբել է իր մերձավորին, նա պարտավոր է ամբողջը հետ վերադարձնել: Ինքնին հասկանալի է, որ այս ամենը իրավացի է հրեաների դեպքում: Հրեային թույլատրվում է խաբել ակումին եւ նա պարտավոր չէ ակումին վերադարձնել այն, որքանով որ նրան խաբել է, քանի որ Սուրբ գրքում գրված է. “Մի խաբեք ձեր մերձավոր եղբորը”, իսկ ակումը մեր եղբայրը չէ, այլ ինչպես նշվում է, նրանք շներից վատն են:
Օրենք 32. Երբ հրեան մեկ այլ հրեայի տունն է վարձում, այդ դեպքում թույլատրվում է, որ երրորդ հրեան գա եւ թանկ վճարելով, քան առաջին վարձակալը տունը վարձի իր համար: Իսկ երբ տան տերը ակում է, այդ դեպքում թող անիծվի նա, ում մեղքով ակումը մեծ շահույթ կստանա:
Օրենք 33. Պարտք է համարվում կատարել այն ամենը, ինչ որ հիվանդը գրել է իր կտակում, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ նա կտակել է մեղք համարվող որեւէ գործ կատարել: Դրան համաձայն, եթե հիվանդը որեւէ բան է նվիրում ակումին, ապա այդ չպետք է կատարվի, քանզի ինչպես մենք կհամոզվենք հետագայում, ակումին որեւէ բան նվիրելը մեծ մեղք է համարվում:
Օրենք 34. Շնչավոր կամ անշունչ առարկաներ գտած հրեան պարտավոր է դրանք վերադարձնել տիրոջը: Ինքնըստինքյան հասկանալի է, որ խոսքը բացառապես վերաբերում է որեւէ բան կորցրած հրեային: Իսկ եթե գտածոն պատկանում է ակումին, այդ ժամանակ հրեան ոչ միայն պարտավոր չէ վերադարձնել, այլեւ հակառակը, ծանր մեղք է համարվում ինչ-որ բան հետ վերադարձնել ակումին: Այդ արվում է միայն այն նպատակով, որպեսզի ակումներն ասեն. “Հրեաները օրինավոր մարդիկ են”:
Օրենք 35. Երբ հրեային հանդիպում է լծված կենդանի, որը ընկել է ծանրության կամ բարձած սայլի տակ, որին լծված կենդանիներն ուժասպառ ընկել են նրա ծանրության տակ, ապա այդ դեպքում նա պարտավոր է ըստ անհրաժեշտության օգնելու, որպեսզի հանվի կամ բարձվի, քանզի յուրաքանչյուր հրեա պարտավոր է օգնություն ցուցաբերել ինչպես իր համաեղբորը, այնպես էլ՝ կենդանուն: Նա պարտավոր է այդ անել եւ այն դեպքում, երբ բեռը հրեայինն է, իսկ կենդանին՝ ակումինը եւ հակառակը, երբ կենդանին պատկանում է հրեային, իսկ բեռը ակումին: Բայց եթե կենդանին պատկանում է ակումին, իսկ բեռը նույնպես նրա սեփականությունն է, ապա խոսք չի կարող լինել ո՛չ կարեկցության, եւ ո՛չ գթության մասին, ինչպես բեռի տիրոջ, այնպես էլ կենդանիների նկատմամբ: Այդ դեպքում ոչ մի հրեա պարտավոր չէ օգնություն ցուցաբերել ո՛չ բեռի տիրոջը եւ ո՛չ էլ կենդանիներին:
Օրենք 36. Երբ հրեան ակումին փող է պարտք եւ այդ ակումը մահացել է, ապա այդ դեպքում հրեային արգելվում է փողը վերադարձնել նրա ժառանգորդներին: Հասկանալի է, այն պայմանով, որ ոչ մի ուրիշ ակում չգիտի, որ հրեան մահացածին պարտք է: Բայց, երբ, թեկուզ մեկ ակում գիտի այդ պարտքի մասին, ապա հրեան պարտավոր է փողը վճարել ժառանգորդներին, որպեսզի ակումները չասեն. “Հրեաները խաբեբաներ են”:
Օրենք 37. Հրեային արգելվում է որեւէ բան գողանալ ինչպես հրեայից, այնպես էլ գոյից, բայց գոյին խաբելը, օրինակ, հաշվարկում նրան “հիմարացնելը”, կամ թե նրա պարտքը չվճարելը, թույլատրելի է, բայց միայն այն պայմանով, որ կատարածը չի հայտնաբերվի եւ դրանով չի պղծվի Տիրոջ Անունը:
Օրենք 38. Երբ հրեան գողից գնում է կատարում ու մի ուրիշ հրեայի է վաճառում եւ եթե գալիս է երրորդ հրեան եւ հայտարարում, որ գնվածը իր սեփականությունն է, եւ վերցնում է իրեն, այդ դեպքում վաճառողը պարտավոր է գնորդին վերադարձնել փողը: Բայց երբ գալիս է ակումը եւ գնորդին ասում է, որ գնվածը իր սեփականությունն է, ապա այդ դեպքում այն չի վերադարձվում: Եթե նա դիմի դատարան եւ դատական կարգով ստանա իր ապրանքը, ապա վաճառողը պարտավոր չէ գնորդին փող վերադարձնել (քանզի նա, ով գողից գնում է կատարել, սխալ չի արել, քանի որ գնվածը ակումից գողացած բարիք է եղել):
Օրենք 39. Երբ հրեան մոնոպոլ գնորդ է, ապա հրեային չի թույլատրվում նրան վնաս պատճառել (օրինակ, առեւտրական եւ մաքսանենգ միջոցներով), բայց երբ գնորդն ակում է, ապա վնաս պատճառելը թույլատրվում է, քանզի դա նույնն է, ինչ սեփական պարտքերը չվճարելն է եւ ինչպես մենք արդեն գիտենք, դա թույլատրելի է:
Օրենք 40. Երբ հրեան զբաղեցնում է մուխասի (պետական հարկ հավաքող կամ մաքսատան հսկիչ) պաշտոն, այլ կերպ ասած, երբ նա իրավունք է գնել (հարկ հավաքել իր համար), բայց հավաքում է պետության համար, ապա նրան արգելվում է բռնություն կիրառել այլ հրեայի նկատմամբ: Ինչո՞ւ: Քանի որ արքան (ում համար հավաքում է) գոյ է, եւ պարտքը չմարելը նույնն է, ինչ գոյին տուրք չտալը, իսկ դա, ինչպես արդեն գիտեք, թույլատրելի է: Այսինքն` հրեան մեկ այլ հրեայի չպետք է ստիպի տուրք տալ: Բայց երբ նշված պաշտոնյան (հրեան) վախենում է, որ արքան դրա մասին կարող է իմանալ, ապա այդ դեպքում նա նշվածը (օրենքը, կարգը) կարող է կիրառել եւ ուրիշ հրեաների նկատմամբ:
Օրենք 41. Պետական օրենքները պետք է կատարվեն, սակայն այստեղ խոսքն այն օրենքների մասին է, որոնցից պետությունը եկամուտ է ստանում: Բայց եւ հարկային այդ օրենքների մեջ բոլորը չէ, որ պետք է կատարվեն, այլ միայն նրանք, որոնք վերաբերում են հողին (այսինքն հողի եւ շինարարական հարկեր): Իսկ ինչ վերաբերում է մնացյալ հարկային եւ ակցիզային օրենքներին, ապա նրանց իրականացումը պետք չէ: Չի կարելի ստորգետնյայի եւ շինարարության համար հարկեր չվճարել, քանի որ հողերը պատկանում են արքային, իսկ նա կարող է հայտարարել, որ չի կարելի ապրել իր երկրում ոչ այլ կերպ, քան եթե մենք վճարենք անշարժ գույքի հարկերը:
Օրենք 42. Հրեային արգելվում է հրեայի հետ զառ խաղալ, այսինքն հրեային խաբել թղթախաղում կամ զառով, կամ խարդախություն տեղիք տվող այլ խաղերով: Քանի որ այդ ամենը կողոպուտ է, իսկ կողոպուտն արգելված է: Իսկ ակումի հետ զառ խաղալը թույլատրվում է:
Օրենք 43. Երբ հրեան ինչ որ բան է վաճառել ակումին եւ վերցրել է ավելին, քան հարկավոր է, իսկ հետո ակումի մոտ է գալիս մեկ ուրիշ հրեա եւ ասում է, որ գնվածը չարժե նրա համար վճարված գումարը, որի պատճառով ակումը գնված ետ է վերադարձնում, ապա երկրորդ հրեան առաջինին պարտավոր է վճարել իրական արժեքի եւ այս գնի տարբերությունը, որով վաճառվել է ակումին:
Ճիշտ նույնպես, եթե հրեան ակումին պարտքով փող է տվել բարծր տոկոսներով եւ հայտնվում է երկրորդ հրեան` ակումին փող առաջարկելով ավելի ցածր տոկոսներով, ապա երկրորդ հրեան համարվում է ռաշա, անաստված եւ պարտավոր է առաջին հրեային փոխհատուցել հավելյալ գումարը այն, որը նա կկորզեր ակումից, եթե նա փողը չվերցներ երկրորդ հրեայից:
Օրենք 44. Եթե օրենքով պահանջվում է արքային մուծում կատարել բնամթերքով (գինով, ծղոտով եւ այլն), եւ եթե ինչ որ մի հրեա խուսափի այդ տուրքից, իսկ մեկ այլ հրեա նրան մատնի, որի հետեւանքով նրան ստիպեն վճարել տուրքը, ապա մատնիչ հրեան պարտավոր է առաջին հրեային բռնագրավված բնապրանքը փոխհատուցել:
Օրենք 45. Նույնիսկ մեր օրերում թույլատրվում է սպանել մուզերին, այսինքն այն մարդուն, որը պարծենում է որեւէ մեկին մատնելու մտադրության մասին, որի արդյունքում մեղադրյալը կարող է մարմնական պատիժ կրել (օրինակ բանտը), թեկուզ լինի դա եւ ոչ մեծ գումար: Նրան սկզբում զգուշացնում են. “Մի մատնի՛ր”, բայց երբ նա դիմադրում է եւ կրկնում` “համենայն դեպս ես մատնելու եմ”, ապա ոչ միայն չի արգելվում, այլ բարի գործ է համարվում նրան սպանելը, եւ օրհնված կլինի նա, ով մյուսներից ավելի շուտ նրան կուղղի մահացու հարվածը: Իսկ եթե ժամանակ չկա նրան նախազգուշացնելու, ապա թույլատրվում է եւ առանց նախազգուշացման նրան անմիջապես սպանել:
Այդ օրենքի առանձնահատուկ ցուցմունքը` “նույնիսկ մեր օրերում”-ը, ունի հետեւյալ իմաստը՝ մահապատժի կարող է դատապարտել միայն Սանհեդրինը (գերագույն խորհրդի դատավորը): Դրա համար այն ժամանակվանից, երբ չկա ո՛չ Սանհեդրինը, ո՛չ տաճարը եւ վերացել է նույնիսկ ինքը՝ որեւէ մեկին մահապատժի դատապարտել եւ միայն իրավունք ունեն նզովքի ենթարկել, այսինքն, արտաքսել համայնքից: Սակայն տվյալ դեպքում, այսինքն մատնելու երկուղի պարագայում ճիշտ կլիներ, թեկուզ այսօր, իրականացնել մահապատիժը:
Օրենք 46. Երբ որեւէ մեկը երեք անգամ ակումի մոտ մատնել է հրեային, թեկուզ եւ այն դեպքում, երբ նա խոստացել է ուղղվել եւ այլեւս չմատնել, համենայն դեպս անհրաժեշտ է նրան լույս աշխարհից դուրս մղելու ուղիներ եւ միջոցներ փնտրել: Նրան վերացնելու ծախսերը պարտավոր են իրենց վրա վերցնել այն հրեաները, որոնք ապրում են կատարված դեպքերի վայրում:
Օրենք 47. Երբ հրեայի գոմեշը պոզահարում է ակումի գոմեշին, հրեան պարտավոր չէ փոխհատուցել ակումին, որովհետեւ Աստվածաշնչում (Ելից, XX1, 35) գրված է. “Եթե որեւէ մեկի գոմեշը պոզահարի հարեւանի գոմեշին եւ այլն, ակումը ինձ հարեւան չի համարվում, բայց եւ ընդհակառակը, երբ ակումի գոմեշը պոզահարել է հրեայի գոմեշին, ակումը պարտավոր է հրեայի վնասները փոխհատուցել, որովհետեւ նա ակում է”:
Օրենք 48. Երբ Պաղեստինում դաշտերը պատկանում էին հրեաներին, արգելված էր մանր կենդանիներ պահելը, քանի որ մերձավորը կարող էր տուժել, որովհետեւ այդպիսի անասունն իր կերը սովորաբար ուրիշի դաշտում է փնտրում: Սակայն Սիրիայում, ինչպես եւ ամենուրեք, որտեղ դաշտերը հրեաներին չեն պատկանում, ամեն մի հրեա կարող է հանգիստ մանր անասուն պահել: Ընդհակառակը, այժմ Պաղեստինում դաշտերը հրեաներին չեն պատկանում, այստեղ մանր անասուն թույլատրվում է պահելը:
Օրենք 49. Հրեային արգելվում է չար եւ կծան շուն պահելը, եթե նա շղթայով կապված չէ: Սակայն դա իմաստ ունի այն դեպքում, եթե այդտեղ ապրում են միայն հրեաները: Ընդհակառակն, այնտեղ, ուր ակումներն են ապրում, հրեային թույլատրվում է առանց շղթայի չար շուն պահելը:
Օրենք 50. Այն ժամանակվանից ի վեր, ինչ Սանհեդրին եւ տաճար գոյություն չունեն (Երուսաղեմում), մահապատիժները չեն կարող արտասանվել ինչպես առաջ: Ռաբբինական ատյանը մահվան կարող է դատապարտել համաձայն միայն 19-րդ օրենքի: Անկախ սրանից, բացի մուզերին սպանելու թույլտվությունից, սպանությունը եւ դատապատիժը, առանց ռաբբինական ներկայության, համարվում է բարի գործ հետեւյալ դեպքերում.
ա) այստեղ առաջին հերթին բերվում է մի օրինակ, որը բարեկիրթ արժանապատվության պահանջով, մենք ներկայացնել չենք կարող,
բ) հրեան բարի գործ է անում, երբ սպանում է ապիկորեսին: Ապիկորես է համարվում ազատամիտը, անհավատը, ծաղրողը եւ այլն, որը հերքում է Իսրայելի ուսմունքը, որը լկտիաբար պարծենում է իր անհավատությամբ, ինչպես եւ նա, որն ակում է դարձել: Երբ հրեան կարող է այդպիսի սպանություն հրապարակորեն անել՝ թող կատարի այն: Իսկ երբ պետական իշխանությունների առջեւ վախից այն անել չի կարելի, ապա նա պետք է միջոցներ մտածի ապիկորեսին թաքուն վերացնելու մասին: Չնայած հրեային ուղղակիորեն չի պարտադրվում ակումին սպանել, որի հետ նա հաշտ ապրում է աշխարհում, միեւնույն ժամանակ նրան երբեք չի թույլատրվում ակումին մահից փրկել:
Օրենք 51. Ակումի կամ ակում դարձած հրեայի կողմից մորթված կենդանին հրեաների կողմից պետք է դիտվի որպես լեշ:
Օրենք 52. Հրեային արգելվում է 8-օրականից փոքր կենդանուն մորթել: Եթե ակումը հրեային կենդանի է վաճառում ասելով, որ նա 8-օրականից մեծ է, հրեան նրան պետք է չհավատա, քանի որ բոլոր ակումները ստախոսներ եւ խաբեբաներ են:
Օրենք 53. Հրեային արգելվում է նոխրիսին (քրիստոնյային) վերցնել որպես ստնտու, երբ նա կարող է որպես այդպիսին ունենալ հրեուհի, քանի որ բնավորությունն ու բնույթը ստնտուից պարզապես փոխանցվում է երեխային: Նոխրիսից երեխան հիմարանում է եւ ընդօրինակում է վնասակար սովորություններ:
Օրենք 54. Ռաբբիները արգելել են ակումի թխած հացը կամ նրա կողմից պատրաստված որեւէ բան ուտել, կամ նրա մոտ ոգելից խմիչքներ խմել, քանի որ նրանց մեջ կարող է բարյացակամ հարաբերություններ առաջանալ: Սակայն եթե հրեա հացթուխ չկա, այնտեղ թույլատրվել է նաեւ հաց գնել քրիստոնյա հացթուխից, բայց ոչ մասնավոր անձից, քանի որ վտանգի լուրջ առիթ այս դեպքում չկա:
Համենայն դեպս, հրեային թույլատրվում է քրիստոնյա սպասուհի պահել, եթե նա ճաշ է պատրաստում հրեուհու հսկողության տակ, նրա ղեկավարությամբ եւ ներկայությամբ, այսինքն` նրա հետ համագործակցելով:
Օրենք 55. Հրեային չի թույլատրվում ոչ մաքուր իրերով առեւտուր անել (օրինակ խոզեր կամ քրիստոնեական տաճարի իրեր), ինչպես կտեսնենք հետագայում, սակայն դրանք ակումից վերցնել (այսինքն ոչ թե գնել, այլ` խլել որպես վճար՝ հորինված պարտքի դիմաց) թույլատրվում է, քանի որ ակումից մի բան պոկելը միշտ էլ լավ գործ է:
Օրենք 56. Եթե հրեան ակումից ամանեղեն է գնել, լինի դա մետաղից թե կավից, նա պետք է դա մաքուր լվանա, քանի որ ակումները կեղտ են: Նույնիսկ եթե հրեան ակումին է վաճառում իր ամանեղենը եւ ակումը ետ է վերադարձնում, ապա հրեան պարտավոր է նորից ամանը լվանալ, քանի որ ակումին հպվելով այն արդեն պղծվել է:
Օրենք 57. Հրեային արգելվում է գինի խմել այն շշից կամ բաժակից, որին հպվել է ակումը, որովհետեւ հպումից գինին արդեն պղծվել է:
Օրենք 58. Հրեաներին արգելվում է ակումների տաճարից որեւէ հաճույք կամ օգուտ ստանալ, օրինակ, նրանց չի թույլատրվում մոմերից, գորգերից կամ ծիսակատարության ժամանակ քահանայի հագած հագուստից օգտվել, (ոչ այն, որը նա հագնում է որպես մասնավոր դեմք), երբ այդ իրերն արդեն եղել են ակումների տաճարում, կամ առհասարակ օգտագործվել են: Հրեային չի թույլատրվում քահանային աստվածապաշտ գրքեր, երգարաններ վաճառել, թույլատրվում է վաճառել միայն աշխարհիկ մարդկանց, եթե հրեան նույնիսկ այդ քայլը չանի, օրհնված կլինի: Այնուհետեւ հրեային արգելվում է ակումների տաճարների կառուցման կամ ներքին հարդարման համար դրամ տրամադրել, եւ սակայն, չնայած դրան, թույլատրվում է վաճառել իրեր, որոնք օգտագործվում են այդպիսի տաճարում: Ընդ որում, հրեան չպետք է ջուր տա կամ վաճառի ակումին, եթե նրան հայտնի է, որ այդ ջրով պետք է կնքեն, բացի դրանից նրան արգելվում է խունկ վաճառել, որը պետք է օգտագործվի տաճարում: Սակայն այն դեպքում, երբ ակումը տաճարում օգտագործվելիք իրերը վաճառում է, հրեան նույնպես կարող է այդպիսի իրեր վաճառել, որպեսզի ակումը այդտեղից գումար չաշխատի: Նույնիսկ եթե նշված իրերից որեւէ բան, որը հրեաների մեջ համարվում է ոչ մաքուր, խառնված է հազար այդ տիպի ուրիշ իրերի հետ, այդ դեպքում հրեային արգելվում է հաճույք կամ եկամուտ ստանալ այդ հազար իրերից: Նրան հավասարապես չի կարելի եկամուտ ստանալ նույնիսկ այդ իրերի մոխրից, ինչպես եւ ակումների այրված տաճարից:
Օրենք 59. Հրեային արգելվում է հաճույք կամ օգուտ ստանալ խաչից կամ կրոնական պատկերից, որոնք նա գտնում է ճանապարհներին կից գյուղերում, կամ փոքր քաղաքներում, քանի որ դրանք դրվում են խոնարհման համար եւ հրեայի համար կեղտեր են: Երբ այն հանդիպում է մեծ քաղաքներում, որտեղ արված են ոչ թե խոնարհման, այլ զարդարման համար, ապա օրենքը կիրառելու կարիք չկա: Բայց մյուս կողմից նշված արգելքը կիրառվում է ցանկացած խաչի համար, որի առաջ ծնկի են իջնում:
Օրենք 60. Հրեային խստիվ արգելվում է ակումների տաճարից ցանկացած հաճույք կամ օգուտ ստանալ, օրինակ ամռանը նրա ստվերում զբոսնել, լսել երգեհոնի երաժշտությունը, կամ հիանալու նպատակով դիտել գեղեցկագույն սրբապատկերը:
Օրենք 61. Հրեային խստորեն արգելվում է իր համար տուն կառուցել ակումի տաճարի կողքին: Բայց եթե նա արդեն այդպիսի տուն ունի իր տիրապետության տակ, որը գտնվում է նշված տաճարի մոտ եւ այդ տունը փլվում է, ապա նոր կառույցի ժամանակ հրեան պետք է մի քիչ տաճարից հեռանա, իսկ միջանկյալ տարածքը լցնի մարդկային արտաթորանքով:
Օրենք 62. Հրեային չի թույլատրվում ակումի տաճարին պատկանող գույքից (անշարժ կալվածքներից, հողերից, տներից եւ այլն) հաճույք կամ եկամուտ ստանալ, երբ շահույթը գնում է աստծուն ծառայելու նպատակներով: Իսկ երբ եկամտից օգտվում է անձամբ հոգեւորականությունը, ապա հրեային թույլատրվում է այստեղից օգուտ քաղել, բայց այն պայմանում, եթե դա նրան ոչինչ չարժե:
Օրենք 63. Հրեային խստիվ արգելվում է մասնակցել ակումի տաճարի համար արվող հանգանակությանը: Ի դեպ, սա ուժի մեջ է միայն այնտեղ, որտեղ տաճարը ինքնուրույն տիրապետում է իր գույքին եւ հետեւապես զոհաբերությունները օգտագործում է ոչ այլ կերպ, քան իր վրա: Իսկ երբ հոգեւորական գույքին տնօրինում է ինքը՝ պետությունը, ապա թույլատրվում է հանգանակությանը մասնակցել, քանի որ զոհաբերելով կարելի է մտածել, որ տալիս է հենց պետությանը, իսկ նա, թերեւս կարող է զոհաբերությունները օգտագործել նաեւ այլ կարիքների համար:
Օրենք 64. Բարի գործ է, եթե յուրաքանչյուր հրեա հնարավոր ջանք գործադրի ոչնչացնլու կամ այրելու ակումների տաճարները եւ նրան պատկանող կամ նրա համար արված ամեն ինչ… Այնուհետեւ յուրաքանչյուր հրեայի համար պարտականություն է դառնում ակումների ցանկացած տաճար արմատախիլ անել եւ յուրաքանչյուր դեպքում նրան խայտառակող անվանակոչություն տալ:
Օրենք 65. Հրեային, որը ակումի տաճարի անվամբ երդվելով որեւէ բան է հաստատում, պետք է նրան ճիպոտի 39 հարված տալ եւ, ընդհանրապես, արգելվում է այդպիսի տաճարի անունը տալ, դրանց վերաբերյալ պետք է օգտագործվեն միայն ամոթալի մականուններ: Նույնիսկ ակումների տոները չի կարելի իրենց սեփական անուններով կոչել, թերեւս այն բացառությամբ, որոնք կոչվում են մարդկանց անուններով (օրինակ` Պողոսի եւ Պետրոսի, Անդրեյի եւ այլն):
Հրեային թույլատրվում է ծաղրել ակումին ասելով. “Թող օգնի քեզ քո Աստվածը”, կամ “Թող օրհնի նա քո գործերը”: Այսինքն` հրեաների աչքերով կռապաշտների աստվածը չի կարող ոչինչ անել, հետեւապես եւ ակումը չի կարող օրհնված լինել: Այստեղից պարզ է, որ հրեայի կողմից արված բարեմաղթանքները միայն ծաղր ու ծանակ են:
Օրենք 66. Հրեային արգելվում է ակումների տոներից 3 օր առաջ նրանց հետ գործ ունենալ, կամ որեւէ բան տալ: Որովհետեւ, այդ դեպքում ակումը կարող է իր տոնից հաճույք ստանալ: Սակայն թույլատրվում է ակումին վաշխառուական բարձր տոկոսներով վարկ տալ, որպեսզի պարտքի վճարման տագնապը նրան անհանգստություն պատճառի:
Օրենք 67. Հրեային արգելվում է ակումի տոնի առթիվ նրան նվեր անել: Դա թույլատրվում է, եթե ակումը հավատացյալ չէ: Նմանապես հրեային արգելվում է ակումից նվեր ընդունել հրեայի տոնի առթիվ: Բայց եթե հրեան կարծում է, որ մերժումը կարող է բերել վատ հետեւանքների, նա կարող է ընդունել, այնուհետեւ նվերը գաղտնի շպրտել: Այն օրը, երբ ակումները ստանում են նոր արքա (ընտրվելու կամ գահին արժանանալու օրը), հրեաները պետք է տոնը ընդունեն ակումների հետ հավասար (քանի որ հրեաները ոչ մի նվեր չեն անում):
Օրենք 68. Հրեային արգելվում է ակումի տոնին գնալ նրա տուն, որ ստիպված չլինի նրան բարեւելու: Սակայն եթե ակումը հրեային հանդիպում է փողոցում, այդ դեպքում նրան բարեւել թույլատրվում է միայն ստիպված լինելով (բնագրում գրված է թույլ շուրթերով եւ ծանր գլխով):
Օրենք 69. Հրեային արգելվում է ակումի բարեւին պատասխանել. “Խաղաղությունն ընդ քեզ”, կամ մի այլ նման ողջույնով (քանի որ հրեաները կարծում են, թե ում որ պատասխանեն “խաղաղությունն ընդ քեզ” բառերով, նրան իրոք խաղաղություն կհասնի): Համաձայն դրան, հրեային ներշնչվում է ակումին տեսնելիս առաջինը խոնարհվել, որ ակումը չհասցնի նրան ողջունել եւ հրեան ստիպված չլինի նրան պատասխանել եւ աստված մի արասցե, որ նպաստի ակումին օրհնանք ստանալու:
Օրենք 70. Լավ է, եթե հրեան իրեն հեռու է պահում ակումների տաճարից, համենայն դեպս ոչ պակաս, քան չորս կանգուն (օրինակ, եթե նրա ճանապարհը կողքով է անցնում): Համաձայն դրան, խիստ արգելվում է խոնարհել գլուխը տաճարի առաջ: Օրինակ` եթե ոտքը փուշ է մտել, կամ փող է վայր գցել եւ ստիպված է կռանալ, այդ դեպքում նա պարտավոր է մեջքով շրջվել դեպի տաճարը:
Եթե աղբյուրի կամ ակունքի վրա կան քրիստոնեական սիմվոլներ կամ պատկերներ, հրեային չի թույլատրվում այնտեղից ջուր խմել, քանի որ նա պետք է խոնարհվի այդ պատկերներին եւ սիմվոլներին:
Օրենք 71. Հրեային արգելվում է գլխարկը հանել թագավորների կամ քահանաների առաջ, որոնց հագուստի վրա խաչ կա, կամ այդ խաչը կրում են իրենց կրծքին, որպեսզի չթվա, թե նա խոնարհվում է խաչի առաջ: Սակայն որպեսզի չթվա, թե նա խախտում է արտաքին բարեկրթությունը, նա պետք է գլխարկը հանի շատ ավելի շուտ, մինչեւ տեսնելը նշված անձերին, կամ նա պետք է պատահաբար նրանց ներկայությամբ դրամ վայր գցի եւ կռանա վերցնելու համար (նրա վարքը պետք է նմանվի ինչ որ մեկին հարգանքի տուրք մատուցողի, սակայն դա այլ մտադրություն ունի):
Օրենք 72. Հրեաներին արգելվում է իրենց ապրած փողոցում կամ թաղամասում պարտք տալ կամ տներ վաճառել երեք ակումների, որ բանը չհասնի նրան, որպեսզի ամբողջ փողոցը կամ թաղամասը դառնա քրիստոնեական: Մեկ կամ երկու ակումին տան վաճառքը նախկինում թույլատրվում էր այն նպատակով, որ տունը ծառայի որպես պահեստ, այլ ոչ թե ապրելու համար, քանի որ ակումները դրանց մեջ կարող են պահել իրենց կուռքերին: Սակայն այժմ, երբ այդպիսի դեպքեր չեն լինում, հրեաներին թույլատրվում է վարձով տալ կամ վաճառել մեկ կամ երկու ակումի ապրելու համար:
Օրենք 73. Ակումին որեւէ բան նվիրելը մեծ մեղք է համարվում: Սակայն, հանուն խաղաղության, աղքատ ակումներին թույլատրվում է ողորմություն տալ, այցելել նրանց հիվանդներին, նրանց հանգուցյալներին տուրք մատուցել եւ մխիթարել մահացածի հարազատներին, որ ակումները մտածեն, թե հրեաները իրենց բարեկամներն են, քանի որ նրանք իրենց մասնակցությունն են ցուցաբերում:
Օրենք 74. Հրեային արգելվում է գովել ակումին նրա բացակա ժամանակ, օրինակ ասելով` “ինչ գեղեցիկն է” (երբ մարդ ունի գեղեցիկ արտաքին) հազար անգամ ավելի խիստ է արգելվում գովել բարեմասնությունները, օրինակ ասելով` “ինչ բարի մարդ է”, կամ “ինչ գիտնական է”, “ինչ խելացի մարդ է” եւ այլն: Սակայն գովերգելով ակումի մարմնային գեղեցկությունը, հրեան դրանով մտադիր է գովերգել աստծուն` այդպիսի գեղեցիկ էակ ստեղծելու համար: Այդ դեպքում դա թույլատրվում է, քանի որ հրեան կարող է գովել աստծուն կենդանու գեղեցկության համար, հետեւապես եւ ակումի:
Օրենք 75. Հրեային արգելվում է հարսանեկան խնջույքին մասնակցել, նույնիսկ եթե հնարավորություն ունի իր հետ տանել ծառային եւ այնտեղից ուտելիք բերել, քանի որ այստեղից կարող են առաջանալ հասարակական եւ ընկերական հարաբերություններ, որից հրեան ամեն կերպ պետք է խուսափի: Բայց երբ ակումը հրեայի տուն է ուղարկում կենդանի թռչուն, կամ հրեայի կողմից մորթված ինչ որ բան, ապա հրեային թույլատրվում է ուտել իր տանը:
Օրենք 76. Հրեային արգելվում է իր զավակին քրիստոնեական ուսումնական հաստատություն տալ, կամ թե քրիստոնյա վարպետի մոտ ուղարկել որեւէ արհեստ սովորելու, քանի որ ակումները նրան դեպի չարը կգայթակղեն: Ըստ որում, հրեան երբեք ակումի հետ մենակ չպետք է մնա, քանի որ ակումները արյունարբու են: Երբ ակումը եւ հրեան աստիճաններով վերեւ են բարձրանում կամ ներքեւ են իջնում, ապա առաջին դեպքում հրեան պետք է աշխատի առաջինը լինել, իսկ երկրորդ դեպքում՝ վերջինը (այսինքն քրիստոնյայից միշտ բարձր դիրքում), այլապես ակումը կարող է հրեային սպանել, եթե հրեան կանգնած լինի ավելի ցածր: Եվ ապա, հրեային ակումի ներկայությամբ չի կարելի կռանալ, քանի որ այդ դեպքում ակումը կարող է նրա գլուխը կտրել: Բոլոր պարագաներում հրեային արգելվում է ճիշտ ասել, եթե ակումը նրան հարցնում է, թե ուր ես գնում, որպեսզի չհետապնդի ու չսպանի:
Օրենք 77. Կերակրող հրեուհուն արգելվում է կերակրել ակումի երեխային, եթե նույնիսկ նրան վճարում են, քանի որ դրանով նա կօգնի ակում աճեցնելուն: Այդ միայն այն դեպքում է թույլատրվում, երբ նա կաթի առատությունից ուժեղ ցավեր է զգում, եւ դա կարող է նրա համար վտանգավոր լինել: Հրեային նույնպես արգելվում է ակումին որեւէ արհեստ սովորեցնել, որով նա կկարողանա կերակրվել:
Օրենք 78. Հրեային արգելվում է առանց վճարի բուժվել ակումների բժշկի կամ դեղագործի մոտ, քանի որ պետք է ենթադրել, որ այդ դեպքում բժիշկը կամ դեղագործը կարող են թունավորել նրան, իսկ վճարելու դեպքում կարելի է օգտվել ակում բժշկից կամ դեղագործից, քանի որ վերջինը կզգուշանա հրեային թունավորել, որպեսզի չվնասի իր համբավը:
Օրենք 79. Հրեային, կյանքին վտանգ սպառնացող հիվանդությունների դեպքում, թույլատրվում է օգտվել անմաքուրներից (այսինքն այն, ինչ օրենքով նա պարտավոր է անմաքուր համարել եւ որի օգտագործումը, ընդհանրապես, խիստ արգելված է), երբ նա կարծում է, թե այդպիսով կարող է ապաքինվել: Բայց եւ այդ դեպքում, նույնիսկ իր ապաքինման համար, անթույլատրելի է մնում այն ամենը, ինչը պատկանում է ամենաանմաքուրին, այսինքն` քրիստոնեական եկեղեցուն:
Օրենք 80. Հրեային խստիվ արգելվում է, որպեսզի նա թույլ տա ակումին իր մազերը հարդարել (գլխի կամ մորուքի), քանի որ ակումը կարող է նրա կոկորդը կտրել: Ակումին մազերը հարդարելը կարելի է վստահել, եթե ներկա են մի քանի հրեա, կամ թե նրա առջեւում հայելի կա, որպեսզի հրեան նույն պահին նկատի իր կոկորդը կտրելու եւ շուտափույթ փախչելու ակումի չար դավադրությունը:
Օրենք 81. Հրեայի ուղղակի պարտականությունը չի համարվում սպանել ակումին, որի հետ ապրում է աշխարհում: Այդուհանդերձ խստիվ արգելվում է մահվանից փրկել նույնիսկ այն ակումին, որը, օրինակ, ջուրն է ընկել եւ իր փրկության համար խոստանում է իր ամբողջ ունեցվածքը: Եվ ապա, հրեային արգելվում է բուժել ակումին անգամ դրամ ստանալով, բացի այն դեպքերից, երբ մտավախություն կա, որ դրա հետեւանքով ակումների մոտ հրեաների նկատմամբ ատելություն կարող է առաջանալ: Այդ դեպքում, երբ հրեան հնարավորություն չունի բուժելուց հրաժարվել՝ թույլատրվում է ակումին անվճար բուժել:
Առավելապես հրեային թույլատրվում է ակումի վրա փորձարկել՝ դեղամիջոցը առողջություն է բերում, թե մահ: Եվ վերջապես, հրեան ուղղակիորեն պարտավոր է սպանել այն հրեային, որը մկրտվել ու անցել է ակումների կողմը: Իհարկե, խստագույնս արգելված է այդպիսի հրեային մահվանից փրկելը:
Օրենք 82. Հրեային խստիվ արգելվում է մեկ այլ հրեայի տոկոսով (առանձնապես բարձր տոկոսներով) պարտք տալը: Եվ ընդհակառակը, թույլատրվում է ակումին կամ ակում դարձած հրեային վաշխառուական տոկոսներով պարտք տալ, քանի որ Սուրբ Գրքում ասվում է. “Դու պարտավոր ես քեզ հետ միասին ապրեցնելու քո եղբորը”: Սակայն ակումը եղբայր չի համարվում:
Օրենք 83. Հրեային արգելվում է ընդօրինակել ակումի ապրելակերպը: Հակառակը, նա չպետք է ջանք խնայի, որպեսզի նրանից տարբերվի, օրինակ հագուստով, մազեր կրելով, նիստուկացով եւ այլն: Առավելապես նրան չի թույլատրվում կրել այնպիսի հագուստ, որը քրիստոնեական առանձնահատկություններ է պարունակում (խաչերով եւ այլն): Բայց երբ քրիստոնեական որոշ դասեր հատուկ հագուստ ունեն, օրինակ, բժիշկները կամ արհեստավորները, այդ դեպքում հրեական բժշկին կամ արհեստավորին իրավունք է վերապահվում կրել այդպիսի հագուստ, եթե դրա շնորհիվ նա կկարողանա ավելի շատ փող կուտակել:
Օրենք 84. Հրեաների մոտ օրենք կա, ըստ որի, հայտնի ժամանակում, նրանք պետք է ջրով լվանալով մաքրում կատարեն (տես, Ղեւտացոց, XII): Երբ նրանք սկսում են այդ մաքրումը եւ հանդիպում են ինչ-որ անմաքուր կամ զզվանք գրգռողի կամ ակումի, ապա այդ դեպքում նրանք մաքրումը պետք է նորից նախաձեռնեն, քանի որ անմաքուրի կամ ակումի միայն տեսքը արդեն պղծում է:
Օրենք 85. Եթե հրեան ակումից որեւէ բան է գողացել, բայց դատարանում դա ժխտում է, իսկ նրան ցանկանում են ներկայացնել երդում տալուն, ապա այդ ժամանակ գողության մասին տեղյակ ուրիշ հրեաները պարտավոր են որպես միջնորդ ջանք թափել, որպեսզի հրեայի եւ ակումի միջեւ եղած գործը հանգեցնեն խաղաղ համաձայնության: Եթե այդպես չի հաջողվում, իսկ հրեան չի ցանկանում գործը տանուլ տալ եւ անհնար է խուսափել երդում տալուց, ապա այդ դեպքում, նրան կեղծ երդում տալու իրավունք է վերապահվում: Բայց իր հոգում նա պետք է ոչնչացնի այդ կեղծ երդումը` ինքն իրեն մտածելով, որ այլ կերպ վարվել հնարավոր չէր: Սակայն այդ օրենքն իր ուժը պահպանում է միայն այն դեպքում, երբ ակումը գողության մասին ճշմարտությունը իմանալու այլ միջոցներ չունի: Երբ ակումը այլ կերպ չի կարող տեղեկություն ձեռք բերել, այդ դեպքում հրեային չի թույլատրվում կեղծ երդում տալ, որպեսզի չպղծվի Տիրոջ Անունը:
Կարգ կա, որ այն դեպքում, երբ հրեային սպառնում է մարմնական պատիժ, ապա նրան թույլատրվում է կեղծ երդում տալ, եթե անգամ կարող են բացահայտել նրան եւ նրա երդմնազանցությունը, հետեւաբար եւ Տիրոջ Անունը կարող է պղծվել: Այն դեպքում, երբ սպառնում է միայն դրամական տուգանք, ապա կեղծ երդում թույլատրվում է ոչ այլ կերպ, քան այն պայմանով, որ հրեայի կամ ակումների բացահայտումը անհնար է, այսինքն՝ Տիրոջ Անունը չի պղծվում:
Օրենք 86. Արգելվում է ողորմություն կամ որեւէ բան պարտք տալ այն հրեային, որը մերժում է թեկուզ մեկ օրենք, առավել եւս այն հրեային, որը դարձել է ակում, քանի որ հրեան պարտավոր չէ այդ դավաճանին ապրել տալ: Իմիջայլոց, ակումին ողորմություն տալը թույլատրվում է այն դեպքում, որպեսզի հրեաների հանդեպ ատելություն չառաջանա:
Օրենք 87. Հրեային արգելվում է ակումից ողորմություն ընդունել: Ըստ հրեական ընկալման՝ Աստծով փառավորվում է նա, ով ցեդակ է տալիս, այսինքն ողորմում է հրեային: Հետեւաբար, կօրհնվի նաեւ ակումը, եթե հրեան նրանից ողորմություն ընդունի. հրեաները ենթադրում են, որ քրիստոնյաները դեռ գոյություն ունեն բացառապես այն բանի համար, որ նրանցից ինչ որ բան բաժին հասնի հրեաներին, իսկ եթե հրեաները նրանց զրկեն այդ հնարավորությունից, ապա նրանք շուտով կարող են ջարդվել որպես “փխրուն աման”, այսինքն` կմահանան վերջնականապես: Դրա համար էլ, եթե գոյերի (քրիստոնյաների) արքան, կամ այլ իշխանավոր հրեաներին փող է ուղարկում, որպեսզի բաժանվի աղքատներին, այդ դեպքում, չնայած չի կարելի փողը հետ ուղարկել, չլինի թե արքային վիրավորանք հասցվի, բայց եւ չի կարելի այն բաժանել աղքատ հրեաներին, հետեւաբար, անհրաժեշտ է լռելյայն տալ քրիստոնյա աղքատներին:
Օրենք 88. Ակումների համար ամուսնությունները չեն կարող կապող ուժ համարվել, քանզի նրանց համատեղ կյանքը նույնն է, ինչ ձիերի զուգավորումը: Այդ է պատճառն այն բանի, որ նրանց երեխաները ծնողների հետ մարդախնամակցական կապեր չունեն: Իսկ երբ ծնողներն ու զավակները հրեա են դառնում, ապա, օրինակ, որդին կարող է ամուսնանալ սեփական մոր հետ: Իմիջայլոց, րաբբիներն արտահայտվել են այդ օրենքը կյանքում կիրառելու դեմ, որպեսզի հրեականություն ընդունած ակումները չլինի թե ասեն, որ ակումները հրեաներից բարեպաշտ են, քանզի նրանց մոտ արգելվում է, որ որդին ամուսնանա մոր հետ:
Օրենք 89. Հրեաների մոտ օրենք կա, ըստ որի հացահատիկի հնձի ժամանակ պետք է ինչ-որ բան թողնել արտի եզրերին, կամ թե աղքատ հրեայի արտի հարեւանությամբ հասկերի մի մասը ընդհանրապես չպետք է հավաքել: Բայց, այն ժամանակվանից, երբ հրեաները ցրվել են ակումների միջեւ, նրանց արտերը ընկած են ակումների արտերի հարեւանությամբ, այդ ամենը արգելվում է, քանի որ (նախկին կարգը պահպանելու դեպքում) հասկերը կարող են հավաքել եւ աղքատ ակումները:
Օրենք 90. 24 դեպքերի թվում, երբ րաբբին հրեաներին պարտադիր նզովում է, կան նաեւ քրիստոնյաների համար ոչ հույժ անտարբեր հետեւյալ 2-ը. ա) հրեան, ծրագրելով քրիստոնյային վաճառել իր հողամասը, երբ նրա հարեւանը նույնպես հրեա է, պարտավոր է նրան (հրեային) գրավոր պարտավորություն տալ, թե իր վրա է վերցնում բոլոր այն տհաճությունների պատասխանատվությունը, որոնք կարող են առաջանալ նոր հարեւանությունից տեղում մնացող հրեայի համար: բ) Եթե վաճառողը չի ուզում իր վրա վերցնել այդպիսի պատասխանատվություն, ապա րաբբին պարտավոր է նրա վրա անեծք դնել, այսինքն` վտարել համայնքից:
Օրենք 91. Եթե հրեայի ներկայությամբ մեկ այլ հրեա է մահանում, ապա մարմնից հոգու հեռացման պահին, որպես թախիծի նշան, նա պարտավոր է իր հագուստից մի պատառ պոկել, եթե անգամ մահացողը մեղսագործ էր: Բայց երբ նա ներկա է ակումի կամ ակում դարձած հրեայի մահվան, ապա արգելվում է թախիծ արտահայտելու այդ ձեւը, քանի որ հրեան պետք է այդ իրավիճակում հրճվի:
Օրենք 92. Հրեա հոգեւորականին արգելվում է դիպչել մահացած մարդուն եւ նույնիսկ, լինել այն տանը, որտեղ գտնվում է հանգուցյալը: Սակայն, “մարդ” ասելով անհրաժեշտ է հասկանալ միայն հրեա, քանի որ Թվոց գրքում (XIX, 14) ասվում է. “Եթե մարդը մահանում է վրանում, ապա ամեն ոք, ով վրան է մտնում՝ անմաքուր է”: Հրեա հոգեւորականին թույլատրվում է մտնել այն տունը, ուր մահացել է ակումը, քանզի ակումները պետք է դիտարկվեն ոչ թե որպես մարդիկ, այլ` որպես անասուններ:
Օրենք 93. Երբ հրեայի մոտ ակումը կամ ակումուհին ծառա է, եւ նրանցից մեկը մահանում է նրա տանը, ապա այդ դեպքում մեկ այլ հրեայի արգելվում է այդ մահվան կապակցությամբ նրան սփոփել, ինչպես դա արվում է մարդու մահվան դեպքում, բայց նա լիարժեք իրավունք ունի ասելու. “Թող Աստված հատուցի քեզ քո կորուստը”, այդպես են ասում այն մարդուն, որի եզը կամ էշը սատկել է:
Օրենք 94. Հրեային խստիվ արգելվում է ակումին նվեր տալ նրա Նոր տարվա օրը, քանզի ակումները դա դիտարկում են որպես գալիք տարվա երջանիկ նախանշան եւ դրանով ուրախանում են: Բայց երբ հրեան հնարավորություն չունի խուսափել սովորույթից, ապա նա իր նվերը պետք է նախօրոք ուղարկի: Եվ եթե այն բանի համար, որ նա նվերները ոչ թե տոնական օրն, այլ նախօրոք է ուղարկում եւ իր վրա թշնամանք կամ ֆինանսական կորուստ է կրում, ապա նրան թույլատրվում է նվիրատվություն անել նաեւ Նոր տարվա օրը:
Օրենք 95. Հրեաներին խստիվ արգելվում է պղծել իրենց գերեզմանատունը, այսինքն` այդտեղ կատարել հայտնի կարիքները, կամ էլ թույլ տալ ակումների մուտքը: Հրեաներին ընդհանրապես չի թույլատրվում որեւէ հաճույք կամ շահ ստանալ հրեական գերեզմանոցից: Բայց երբ հրեական գերեզմանոցի հողը պատկանում է ակումին, ապա այդ դեպքում թույլատրվում է այն, ինչը կարող է շահ բերել, օրինակ, խոտը կամ ծառերը, որպեսզի ստացված գումարներով հրեան դարձնի իր սեփականությունը, քանզի մահացած հրեայի համար խայտառակություն է ննջել ակումների հողում:
Օրենք 96. Երբ ակումն ամուսնանում է ակումուհու հետ, կամ երբ քրիստոնեություն ընդունած հրեան ամուսնանում է նույնպես քրիստոնեություն ընդունած հրեուհու հետ, ապա այդ դեպքում նրանց ամուսնությունը ուժ չունի: Նկատի ունենալով այդ, երբ ակումը կամ ակումուհին դառնում են հրեա, ապա նրանց թույլատրվում է առանց ամուսնալուծության նոր ամուսնական կապ հաստատել, անգամ երբ նրանք մինչ այդ 20 տարի համատեղ ապրել են, քանզի ակումների ամուսնական կյանքը պետք է դիտարկվի ոչ այլ կերպ, քան անառակություն:
Օրենք 97. Հրեային խստիվ արգելվում է ծեծել իր մերձավոր համամարդուն, այսինքն` հրեային, եթե անգամ վերջինս մեղսագործ է: Նրան, ով հարվածում է իր մերձավոր համամարդուն, համարում են ռաշա, այսինքն՝ անաստված: Եվ նա ենթակա է նզովքի մինչեւ այն ժամանակ, քանի դեռ իր մերձավորից ներողություն չի խնդրել: Սակայն, մերձավոր միայն հրեան պետք է համարվի: Ակումին ծեծելը ոչ մի մեղք չի համարվում: Այն դեպքում, երբ հրեան դառնում է ակում եւ մեկ այլ հրեա հարվածում է նրան, ապա այդ դեպքում մեղավորը պետք է փոխհատուցի միայն վնասի (բուժման) համար, բայց նզովքի ենթակա չէ, իսկ արարքը չի համարվում այնպիսի հանցանք, երբ եթե նա հարվածեր բնական հրեային:
Օրենք 98. Եթե հրեան ամուսնանում է ակումի հետ, ապա այդ դեպքում նրան 39 հարված պետք է հասցնել եւ ամուսնությունը համարել անվավեր, իսկ Բեֆ-օրերին (րաբբիի ներկայություն), բացի դրանից, նրան պետք է նզովքի ենթարկել: Նույնիսկ այն դեպքում, երբ հրեան ամուսնացել է հրեուհու հետ, որը հետագայում ակում է դարձել, նրան թույլատրվում է առանց նախնական ամուսնալուծության իրեն նոր (ուրիշ) կին վերցնել, քանզի ակումները պետք է դիտարկվեն ոչ որպես մարդիկ, այլ` որպես ձիեր:
Օրենք 99. Երբ հրեայի ընտանիքի անդամը մահանում է, այդ դեպքում նրան չի կարելի 7 օր հեռանալ իր տնից եւ նույնիսկ իր տանը չի կարելի շահ ստանալու գործարք կատարել: Սակայն, երբ ակումին վաշխառուացնելու հնարավորություն է ընձեռված, ապա այդ դեպքում նրան թույլատրվում է տնից դուրս գալ եւ սուգը ընդհատել, քանզի դա բարի գործ է, որը բաց թողնել չի կարելի, քանզի ապագայում կարող է եւ այդպիսի առիթ չլինել:
Օրենք 100. Յուրաքանչյուր հրեա պարտավոր է ամուսնանալ հանուն մարդկային ցեղի շարունակման ու բազմացման: Դրա համար նա պետք է իրեն այնպիսի կին վերցնի, որից նա դեռ կարող է երեխաներ ունենալ, այսինքն ոչ ծերին եւ, ընդհանրապես, ոչ այնպիսին, որի համար դա անհույս է: Այդ թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ կինը փող ունի, եւ նա ցանկանում է նրա հետ ամուսնանալ միայն հանուն փողի: Եվ Բեֆ-դին (րաբբիի ներկայություն) իրավունք չկա նրան արգելել այդպիսի կնոջ հետ ամուսնանալու, որից նա երեխա ունենալ արդեն չի կարող:
Եթե հրեան արդեն երեխաներ ունի, թեկուզ ապօրինի կամ բթամիտ, ապա նա արդեն կատարել է մարդկային ցեղի բազմացման պարտականությունը, բայց երբ նրա երեխաները ակում են, օրինակ, երբ նա ակում էր եւ միայն երեխաներ ունենալուց հետո է հրեա դարձել, իսկ երեխաները մնացել են որպես ակում, ապա այդ դեպքում նա չի կատարել մարդկային ցեղի շարունակմանը եւ բազմացմանը աջակցելու պարտքը, քանի որ ակումի երեխաները չեն կարող համեմատվել նույնիսկ ապօրինի կամ՝ հրեական ծագում ունեցող ապուշ երեխաների հետ:

Ա