ՀՀ ԳԱԱ նիստի սղագրությունը
Գրել է ՀԱՄ
27-04-2009
Այս սղագրության հեղինակը Գեւորգ Յազըճյանն է, ով հանդիսանում է Հայ Ազգայնականների Համախմբման խորհրդի անդամ: Նա սփյուռքահայ հայաստանաբնակ հայտնի լրագրող է, մի շարք գրքերի հեղինակ (նաեւ՝ խմբագիր) եւպատմական գիտությունների թեկնածու:

***

ՀՀ ԳԱԱ հումանիտար բաժանմունքի 23 ապրիլի 2009թ. նիստը ԱՄՆ-ում լույս տեսած հայոց պատմության երկհատորյակի շուրջ ծավալված հարցերի մասին

Նիստն սկսվեց նախատեսվածից կես ժամ ուշացումով` ժամը 14:30-ին, ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի` Մեսրոպ Արք. Աշճյանի անվան դահլիճում: Ներկա էր շուրջ 80 հոգի` հիմնականում հայազգի հայագետներ ՀՀից եւ արտասահմանից: Զանգվածային լրատվության միջոցների ներկայացուցիչներ չկային: Նիստը սկզբից մինչեւ ավարտից 5 րոպե առաջ տեսագրում էր հայրենաբնակ սփյուռքահայ մի երիտասարդ, որի տեսագրությունը նախատեսված էր զետեղել Ինտերնետում:

Նախագահության ամբիոնում էին ՀՀ ԳԱԱ հումանիտար բաժանմունքի նախագահ, ակադեմիկոս Վլադիրմիր Բարխուդարյանը եւ Յու. սի. էլ. էյ. համալսարանի հայագիտության ամբիոնի վարիչ, ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ Ռիչարդ Հովհաննիսյանը:
Նիստը բացեց Վլ. Բարխուդարյանը: Սկզբում նա հումանիտար բաժանմունքի անդամներին առաջարկեց քուեարկությամբ որոշել նիստը բա՞ց անցկացնել, թե՞ փակ: Այս հարցադրումը վրդովմունք առաջացրեց ներկաների մեծ մասի մոտ: Այդուհանդերձ, Բարխուդարյանն իրենը պնդեց: Բաց քուեարկությամբ (7 կողմ եւ 3 դեմ) որոշվեց նիստը բաց անցկացնել: Բարխուդարյանը այնուհետեւ խստորեն սահմանեց, թե նիստին խոսք ասելու իրավունք ունեն միայն հումանիտար բաժանմունքի անդամներն ու «արտասահմանից եկած ընկերները». մյուսները կարող են առանց նիստը խանգարելու ներկա լինել դիտորդի կարգավիճակով: Նա հայտնեց, թե նիստը հատկացվում է ԱՄՆում երկու տասնամյակ առաջ լույս տեսած եւ հայոց պատմության բազմաթիվ սխալներով հարուստ երկհատորյակի վերաբերյալ առաջացած հարցերի լուսաբանմանը: Անցնելով երկհատորյակին, նա ասաց, թե «Ամերիկայում տպված գիրքը անընդունելի է բոլոր առումներով»: Նա ավելացրեց, թե այս մասին հումանիտար բաժանմունքը օրեր առաջ կարծիք է հայտնել:

Այս արտահայտության վրա` Երեւանի պետական համալսարանի ռեկտոր, պատմական գիտությունների դոկտոր Արամ Սիմոնյանը տեղից պահանջեց կարդալ հիշյալ երկհատորյակի մասին հումանիտար բաժանմունքի օրեր առաջ ընդունած «որոշումը եւ ոչ թե կարծիքը»: Բարխուդարյանը հակաճառեց, թե ընդունվածը որոշում չէ, այլ` կարծիք: Սկսվեց բուռն բանավեճ Բարխուդարյանի եւ Սիմոնյանի միջեւ: Սիմոնյանը հստակեցրեց, թե իրենք որոշում են ընդունել` թեկուզ դա «կարծիք» վերնագրված լինի: Սիմոնյանը հայտնեց, թե բաժանմունքում պայմանավորվել են, որ իրենց ընտրած «խմբագրական խորհուրդը ընդունված որոշումը նորից խմբագրում է, որից հետո տեսնում ենք վերջնակա՛ն շարադրանքը: Ես, որպես բաժանմունքի անդամ, չեմ տեսել որոշման վերջնական շարադրանքը»: Նա նորից պահանջեց այս նիստին հրապարակել որոշման վերջնական, վերախմբագրված շարադրանքը: Վլ. Բարխուդարյանը, բորբոքված, բռունցքը խփում էր սեղանին, ինչի համար Արամ Սիմոնյանը երկիցս նրան խորհուրդ տվեց այդպես չանել, քանի որ «վախեցող չկա, ոչ էլ այդ բռունցքի հարվածներից իր տակն է լցնում վախից»…

Ռիչարդ Հովհաննիսյանը տեղից հայտնեց, որ դա հրապարակելը ճիշտ չէ, քանի որ «այդ քվեարկությունը սխալ տեղեկություններու վրա ընդունվեցավ»:

Վլ. Բարխուդարյանը նորից հստակեցրեց. «Մենք որոշում չենք ընդունել: Մենք պարզապես տվել ենք առաջարկություններ եւ եզրակացություններ»: Նա ամբիոնի մոտ հրավիրեց Ռ. Հովհաննիսյանին:

Ռ. Հովհաննիսյանն իր երկարատեւ (մոտ կես ժամ) ելույթն սկսեց բողոքելով, թե իր 45-50 տարվա հայագիտական վաստակը ոչ միայն ըստ պատշաճի չեն գնահատում ՀՀում, այլեւ փորձում են մասնակցել ինչ-որ մի խմբակի` իր դեմ սանձազերծված վարկաբեկման արշավին: «Ինծի համար ցավալի է, որ ես ստիպված եմ այստեղ կանգնիլ ու 50 տարի անց ինքնապաշտպանություն կատարել այս ամբիոնեն` այս մեծ պրովոկացիայի դեմ»: Նա մի անգամ եւս (նիստի ընթացքում նա այս տեսակետը շուրջ տասն անգամ կրկնեց) հայտնեց, թե «Ձեր քով տեղի ունեցած քննարկումը սխալ եւ սուտ տեղեկություններու վրա հիմնված է»: Այնուհետեւ, վրդովված, սկսեց մեկ առ մեկ թվարկել իր վրդովմունքի հիմք տված 12 կետեր` դրանք միշտ սկսելով «Արդյո՞ք ճիշտ է» հարցադրումով` ուղղված հումանիտար բաժանմունքի անդամներին` նրանցից հստակ պատասխաններ պահանջելով կամ ակնկալելով իր հարցադրումներին: Դրանք վերաբերում էին` իր իսկ բառերով, «Լոս Անջելոսում 6 հոգիանոց պրովոկատոր խմբակի»` իր ու երկհատորյակի հեղինակների դեմ իբր կատարած անհիմն զրպարտություններին:

Իր ելույթի սկզբում Ռ. Հովհաննիսյանը հստակեցրեց, որ «Ձեր առաջին սխալը այն է, որ այս գիրքը բուհական դասագիրք չէ, ոչ մէկ տեղ պարտադրված է»: Նա հայտնեց, թե ինք եւս համամիտ չէ որոշ հեղինակների կարծիքներին կամ գրելաոճին, ու հիշատակեց Նինա Գարսոյանին, որի գրելաոճը շատ բարդ է իր ուսանողների համար, որի պատճառով էլ նույնիսկ չի հանձնարարում դա կարդալ, եւ առհասարակ, ինք չի օգտագործում առաջին հատորը: Նա կոչ ուղղեց «բոլոր կողմերուն, որպեսզի պարկեշտ ու քաղաքակիրթ երկխոսությամբ լուծեն բոլոր տարակարծությունները: Կան հայոց պատմության իսկական թշնամիներ, խեղաթյուրողներ, եկեք միանանք ա՛յս հարցի շուրջ: Սա գիրք մըն է, պարտադրանք չկա: Ես կուզեմ մի քանի խոսք ըսել այս գիրքի մասին»: Ռ. Հովհաննիսյանը մինչ այդ ցանկացավ հստակեցնել, թե «իմ դուռս միշտ բաց եղած է բոլորին առջեւ` ուսանող թե դասախոս: Մեր դեմ գրող ուսանողները մեկ անգամ իսկ չեն մոտեցած ինծի, ոչ ալ հեռաձայնած: Սա կնշանակե թե այլ agenda (ասել է ուզում` նպատակ – Գ. Յ.) կա: Ստորագրող 6 անուններուն Լոս Անջելոսի 98 տոկոսը չի ճանչնար»: Անցնելով երկհատորյակին, նա մի անգամ եւս հստակեցրեց, թե «գիրքը հանրության համար է, եւ եթե պետք ըլլա` ուսանողության համար: Անիկա 100 տոկոսով կատարյալ չէ: 16 հոգի գրած են: Որոշ տեսակետներու ես ալ համաձայն չեմ եղած, սակայն պարտավոր եմ հարգել հեղինակներուն տեսակետը: Մենք շնորհակալ կըլլանք եթե ճիշտ քննադատություններ ըլլան»: Նա օրինակ բերեց Արմեն Պետրոսյանի քննադատական խիստ հոդվածը «Պատմաբանասիրական հանդեսում»` Ջեյմս Ռասսելի գրած գլուխի նկատմամբ: «Ատոնք շինական (ասել էր ուզում` շինիչ, կառուցողական – Գ. Յ.) էին: Ասիկա նորմալ երեւույթ է»: Ռ. Հովհաննիսյանը «Լոս Անջելոսի խմբակի» անդամներին հայտարարեց «երես չունեցող մարդիկ», քանի որ «կհայտարարեն, թե ով որ կըսե թե ուրարտացիները հայեր չեն` դավաճան են» (ներկաներից մեկը տեղից բղավեց. «Ճի՛շտ են ասում»:): «Հայերը եւ ուրարտացիները Քրիստոսե հազար տարի առաջ նույնը չեին»:

Ռ. Հովհաննիսյանն արեց մի հայտարարություն-զգուշացում, որը մի քանի անգամ կրկնելու էր նիստի հետագա ընթացքում. «Հետեւյալ վտանգը կա. եթե դուք այս գիրքը քննարկելով հանեք հայտարարություն եւ կարծիք, ուրեմն քաջալերած կըլլաք այդ պորովոկատորներուն, եւ ասկե ետո որեւէ մարդ կրնա ձեզի դիմել եւ որեւէ գիրքի համար նման բան պահանջել ձեզմե, իսկ եթե ատիկա չընեք` կրնաք դավաճան կոչվիլ»:

(ՀՀ ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանը այս պահին` նիստի բացումից կես ժամ հետո ժամանեց, եւ հակառակ Վլ. Բարխուդարյանի առաջարկին` նստեց դահլիճում)

Ռիչարդ Հովհաննիսյանը շարունակեց. «Ժիրայր Դեդեյանը նույնպիսի գիրք տպեց Ֆրանսայի մեջ` գրեթե նույն հեղինակներով եւ գրեթե նույն տեսակետներով ինչ որ Լոս Անջելոսի մեջ տպված գիրքը, բայց աղմուկ չելավ»: Ռ. Հովհաննիսյանն զգուշացրեց. «Այս քայլը որ դուք առնեք, վտանգավոր է, քանի որ նախընթաց կստեղծվի, որով դուռը կբանաք որեւէ գիրքի քննարկման համար, մանավանդ եթե ատիկա ՀՀի նախագահի, ակադեմիայի նախագահի, սփյուռքի նախարարի եւ այդպիսի կողմերե գա: Այս պահանջը ձեզի ընողները պատրաստեցին վիդեոներ եւ շարադրանքներ` պախարակելով հեղինակները` անշնորհ, խայտառակ, չոր ձեւով: Եթե ակադեմիան կարծիք պիտի հայտնե, արդյո՞ք ակադեմիան կարծիք ալ պիտի հայտնե մեր դեմ եղած արշավի կեղտոտ ձեւին մասին: Ես լիազորված եմ արտասահմանի մեր հայագիտական կազմակերպությանց, կեդրոններու եւ ուսանողական միությանց կողմե (մեկ առ մեկ թվարկեց իրենց համախոսականն ստորագրած կազմակերպություններին, ամբիոններին եւ միություններին – Գ. Յ.) հետեւյալ հարցը դնելու ձեր բաժանմունքին առջեւ: Մեզ ամբաստանողները կըսեն, թե Ռիչարդը եւ մյուսները Ամերիկայի Կագաբայի (ասել է ուզում` Կենտրոնական հետախուզական վարչության. հետաքրքրական է, որ պր Հովհաննիսյանը գործածում է անունը մի տխրահռչակ կառույցի, որը գոյություն չունի արդեն … 17.5 տարի – Գ. Յ.) գործակալներ են: Եթե այդպես է` ցույց տվեք տվյալները: Անոնք կըսեն նաեւ, որ մենք թրքական կամ ադրբեջանական ագենտներ ենք: Ցույց տվե՛ք ապացույցները: Եթէ ոչ` ի՞նչ եք պատասխանելու»:

Իր թվարկած 12 կետերի շարքում, Ռ. Հովհաննիսյանը հարց տվեց նաեւ. «Ինչո՞ւ խառնած եք տղուս` Ռաֆֆիին անունը», եւ պահանջեց նրան հեռու պահել այս հարցերից, քանի որ նա բնավ կապ չունի այս խնդրի հետ: Անդրադառնալով «Լոս Անջելոսի խմբակի» հայտարարություններում Նինա Գարսոյանին ուղղված մեղադրանքներին, Ռ. Հովհաննիսյանը հայտնեց, թե խեղաթյուրողը ոչ թե Գարսոյանն է, այլ` «այդ խմբակին անդամները»: Նա վրդովված հարց տվեց. «Ի՞նչ է ակադեմիային վերաբերմունքը այսպիսի խեղաթյուրումներու դեմ»: Շարունակելով իր կետերի թվարկումը, նա հարցրեց. «Այս գիրքին մեջ Ռոնալդ Սյունին ո՞ւր գրած է, թե Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի մեկ մասն է»: Մի անգամ եւս նա կշտամբեց հումանիտար բաժանմունքի անդամներին` ասելով. «Այս մարդիկը (նկատի ունի «Լոս Անջելոսի խմբակին» – Գ. Յ.) այնքան հարգեցիք, որ նստեցիք ու քննարկեցիք, ահավասիկ իրե՛նք են խեղաթյուրողները»: Հասնելով իր թվարկածների 10-րդ կետին, Ռ. Հովհաննիսյանը հարցրեց. «Արդյոք ճի՞շտ է, որ Ադրբեջան անունը առաջին անգամ հայտնվեցավ 1922-ին` Ստալինի կողմե: Եթե ասիկա ճիշտ է, ո՞ւր է ակադեմիայի տեսակետը: 11-րդ` արդյոք ճի՞շտ է, որ Ռ. Հովհաննիսյանը «Արեւելյան Անատոլիան» կգործածե «Արեւմտյան Հայաստանի» փոխարեն: 12-րդ` արդյոք ճի՞շտ է, որ Ռ. Հովհաննիսյանը ոտնակոխ ըրած է ֆեդայիներու եւ ազատամարտիկներու հիշատակը, գրելով, որ 1909-ի ջարդերեն հետո իսկ ՀՅԴ-ն ուրիշ ընտրանք չուներ քան համագործակցիլ երիտթուրքերուն հետ»: Ռ. Հովհաննիսյանը մեջբերումներ անելով` ինքն իրեն եզրակացրեց, թե ամբողջովին հակառակ տեսակետն է ինք հայտնել, ինչը «Լոս Անջելոսի խմբակը» գլխովին շուռ է տվել:

«Մի քանի ուրիշ կետեր:

Ի՞նչ է ակադեմիայի տեսակետը, եթե այս խմբակը Ինտերնետով իր սուտերը եւ խեղաթյուրումները կտարածե, թե հայագիտությունը վտանգված է այս վարձկան հայագետներուն կողմե եւ մարդիկ կստորագրեն անոնց կոչը` առանց տեսնելու շարադրանքը:

Ի՞նչ է ձեր վերաբերմունքը այն փաստի դիմաց, թե թրքական եւ ադրբեջանական լրատվամիջոցները կուրախանան, թե հայերը իրարու ինկած են:

Այս խմբակը, որուն դուք ընթացք տված եք, կոչ կընե, որ բոյկոտեն 70 հոգինոց գիտաժողովը, որ վերջերս տեղի ունեցավ Լոս Անջելոսի մեջ:

Ես խնդրանք ունիմ ձեզմե, որ ձեր կայքէջին մեջ նման արտահայտություններ չդնեք, այլ ըսեք, թե ձեր վերդովմունքը հառաջացած է սխալ տեղեկություններու վրա»: Այնուհետեւ Ռ. Հովհաննիսյանը զգուշացրեց կամ սպառնաց. «Կվստահեցնեմ ձեզի, որ 200 ստորագրողը (նկատի ուներ իր գլխավորությամբ համախոսականի արշավը – Գ. Յ.) մեկ ամսվան մեջ կրնա դառնալ 1000 հոգի: Մեզի շատ դժվար պիտի ըլլա անոնց համոզել, թե ասիկա ապտակ չէ անոնց երեսին: Կոչ կուղղենք նման կոչ չընդունիլ: Ես շատ կը խնդրեմ, որ մտածեք այս հարցին շուրջ»:

Վերստին ամբիոնին մոտենալով` Վլ. Բարխուդարյանը հայտնեց, թե բաժանմունքը «բոլորովին տեղյակ չէ, թե նրանք ի՞նչ են ասում ձեր եւ մյուսների մասին: Մեզ հետաքրքրում է միայն գիրքը: Դուք մի՛ կարծեք, թե մենք պաշտպանում ենք այդ ծայրահեղականներին:

Բաժանմունքը ունեցել է միայն գիտական մոտեցում, բաժանմունքը ունեցել է խիստ մոտեցում, քանի որ մենք դա դիտարկել ենք որպես բուհական դասագիրք: Սա երեւի մեր սխալն է, որ մենք այդպիսին ենք ընդունել երկհատորյակը» (այսպիսով, Վ. Բարխուդարյանը ներողություն խնդրած եղավ Ռ. Հովհաննիսյանից եւ նրա նախաձեռնած համախոսականն ստորագրողներից):

Ֆրեզնոյի համալսարանի հայագիտական ամբիոնի վարիչ, ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ Տիգրան Գույումջյանը տեղից վեր կացավ ու մոտ 5 րոպե խոսեց: Նա ինքն իրեն հակասող արտահայտություններ ունեցավ: Նա նախ ասաց. «Ի՞նչ ուսանող ունինք, որ դասագիրք ունենանք: Այդ գիրքը ռեֆերանս-ի (երեւի ուզում էր ասել` հանձնարարելի գրականության – Գ. Յ.) գիրք է: Ամեն գիրքերու մեջ սխալներ կըլլան: Ուրկե՞ հանեցիք այս բանը, որ ասիկա դասագիրք է` խմբակ մը, որ անանուն կմնա: Անոնք բան մը գրա՞ծ են»: Գույումջյանը հայտնեց, թե ինք ունեցած է եւ ունի 150-ից 300 ուսանողներ, որոնք հայագիտական առարկաների են հետեւել կամ հետեւում, ու ավելացրեց. «Ո՞վ կխառնե կոր` չենք գիտեր» ու եզրակացրեց. «Ինտերնետի մեջ այսպիսի բան ընելը ավելի գեշ բան մըն է, քան պոռնոգրաֆի-ն Ինտերնետի մեջ»: Նա վրդովված պահանջեց. «Պետք է պատասխանը գա շատ ավելի վերեն, քան այս բաժանմունքն է»` երեւի նկատի ունենալով ՀՀ նախագահին կամ նախագահի անձնակազմին:

Այնուհետեւ ամբիոնին մոտեցավ ԵՊՀ ռեկտոր Արամ Սիմոնյանը, որ խոսեց շատ հանդարտ տոնով: Նա նախ հստակեցրեց, թե «այս հարկի տակ, բացի գիտականությունից, ուրիշ բան չկա եւ չի կարող լինել»: Նա ավելացրեց, թե «մեր մեջ անգետներ կամ միամիտներ չկան», ովքեր անտեղյակ լինեն, իսկ եթե երբեմն լռում են սխալների դեմ հանդիման, դա ոմանց մոտ չպետք է տպավորություն ստեղծի, որ իրենք ընդհանրապես անտեղյակ են, թե ինչ է կատարվում: «Մեր ոճը չպետք է լինի պատշաճության սահմաններից դուրս: Խոսքս վերջին ելույթի մասին է» (ակնարկը վերաբերում էր Տիգրան Գույումջյանի ելույթին – Գ. Յ.):

«Պր Հովհաննիսյանը, ըստ իս, բարոյական տեսակետից ճիշտ լինելով, հարվածներն իր վրա ընդունելով` ճիշտ չէ: Մեզ հուզել է այդ երկհատոր ուսումնասիրությունը: Մեր արեւմտյան գործընկերները թող մեզ չամբաստանեն, թե մենք առանց գիրքը կարդալու` կարծիք ենք հայտնում նրա մասին: Ստեղծվել է հանձնաժողով, որը կարդացել է այդ գիրքը»: Դիմելով Բարխուդարյանին, Արամ Սիմոնյանն ասաց. «Որոշումը կուսակցական կատեգորիա չէ՛, պր Բարխուդարյա՛ն: Կարծիքն էլ կարող է լինել որոշում»: Ա. Սիմոնյանը շարունակեց իր ելույթը. «Առանց գրքին ծանոթանալու, այդ հանձնաժողովը չէր կարող ինչ-որ մարդկանց պնդումով կարծիք հայտնել: Գրքում կան պնդումներ, որոնք միայն վարկածի ձեւով կարող են գոյություն ունենալ միայն մենագրություններում, բայց ոչ պատմագիտության արդյունքներն ընդհանրացնող դասագրքերում կամ ժողովածուներում, որպիսին այս երկհատորյակն է»:

Անդրադառնալով Ռ. Հովհաննիսյանի արշավի համախոսականին, Ա. Սիմոնյանը նկատեց. «Անգլերեն եւ հայերեն շարադրանքների միջեւ անհամապատասխանություններ կան. սա` ի միջի այլոց»: Այստեղ Ռ. Հովհաննիսյանը բորբոքվեց եւ պահանջեց կոնկրետ նշել այդ անհամապատասխանությունները: Սիմոնյանն առաջարկեց դա հետաձգել իր խոսքի ավարտին, սակայն Ռ. Հովհաննիսյանը պնդեց: Հարկ եղավ մոտ երկու րոպե մինչեւ որ Սիմոնյանը նշեց այդպիսի 1-2 օրինակ, որոնց Հովհաննիսյանը հակաճառեց, թե սխալ են հասկացել, քանի որ անգլերենում տվյալ բառերը հայերենում կարելի է այլ կերպ էլ թարգմանել:

Ա. Սիմոնյանը շարունակեց. «Այս թյուրիմացությունները գալիս են նախ` իրար չհասկանալուց: Դուք չեք ընդունում, որ արտասահմանում եւ ՀՀում կան պատմաբաններ, որոնք մեր պատմության այս կամ այան հարցերում խեղաթյուրումներ են թույլ տալիս:

Օրինակ, «ադրբեջանցի» տերմին չի եղել մինչեւ 1922 թվականը: Դա ստեղծվել է Ստալինի հրահանգով: Դուք շփոթել եք «Ադրբեջան» եւ «ադրբեջանցի» անունների ծագման թվականները, ինչը չպետք է լիներ:

Մենք շատ դեպքերում չենք կարդում միմյանց գործերը: Դուք մեծապետական ձեւով եք նայում հայաստանցի գիտնականներին: Խորենացին ինձ համար Աստծուց հետո երկրորդ անձն է եւ ոչ թե լկտի, խաբեբա. նա մեր նավթն է, մեր անտառն է, մեր ամեն ինչը: Դուք կարող եք չընդունել մեր տեսակետները, բայց գոնե պարտավոր եք իմանա՛լ:

Ազատությունը ունի որոշակի սահմաններ, դա գիտակցված անհրաժեշտություն է եւ ոչ թե ամենաթողություն: Եթե խոսքը վերաբերում է պատմության խեղաթյուրման, դա ի՞նչ ազատություն է` չեմ հասկանում: Պատմագիտության մեջ կա մեկ չափանիշ` գիտականությունը:

Չի՛ կարելի պնդել, թե այսպես պետք է լինի եւ… վե՛րջ»:

Անցնելով խնդրահարույց երկհատորյակին` ԵՊՀ ռեկտոր Արամ Սիմոնյաննը նախ հստակեցրեց. «Բաժանմունքում որեւէ գիրք քննարկելու եւ գրախոսելու իրավունք ունենք»: Նա շարունակեց` դիմելով Ռ. Հովհաննիսյանին. «Ես չգիտեմ, թե Ձեզ ո՞վ է հայտարարել ագենտ: Մենք Ձեզ հարգում ենք»: Անդրադառնալով Նինա Գարսոյանին, Ա. Սիմոնյանը ընդգծեց, թե վերջինիս գիտական պարկեշտությունը խոցելի է եւ օրինակ բերեց Փավստոս Բուզանդի երկի հրատարակությունը, որտեղ գրքի շապիկի վրա իբրեւ հեղինակի անուն նշված է Նինա Գարսոյանը: «Սա բանագողություն է»,- շեշտեց Սիմոնյանը:

Ապա նա անդրադարձավ Ռոնալդ Սյունուն. «Մենք Սյունին արդարացնելով, մեծ ծառայություն ենք մատուցում մեր թշնամիներին»: Սիմոնյանը միջանկյալ հայտնեց, որ բաժանմունքի անդամները նկատի են ունեցել ոչ միայն երկհատորյակի հեղինակների տեսակետները հենց այդ երկու հատորներում, այլեւ առհասարակ նրանց տեսակետները նրանց տարբեր հրապարակումներում: Նա շարունակեց. «Թոմսոնի, Ռասսելի եւ Սյունու շատ տեսակետներ հիմնովին անընդունելի են, քանի որ նրանք թարգմանություններ կատարելիս խեղաթյուրում են»:

Ակնարկելով Ռ. Հովհաննիսյանի ելույթներում հնչած քողարկված սպառնալիքներին, Ա. Սիմոնյանը շեշտեց. «Եկեք իրար չվախեցնենք: Մեր խնդիրը միայն մեկն է: Մենք` հայագետներս, ունենք մեծ պատասխանատվություն»: Նա իր խոսքն ավարտեց մի անգամ էլ նշելով, թե «ՀՀի հայագետների նկատմամբ կա քամահրանք, արհամարհանք (արտասահմանում – Գ. Յ.)»:

Տեղից վեր կենալով, Վլ. Բարխուդարյանն ասաց. «ԱՄՆում գիրք են հրատարակել: Միթե՞ գիտական էթիկա է, որ կարծիք հայտնենք նրա նկատմամբ: Սա բաժանմունքի ընկերները պետք է հստակեցնեն»:

Խոսքի համար ամբիոնին մոտեցավ Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանի դասախոս, պատմագիտության դոկտոր, ակադեմիկոս Մանվել Զուլալյանը: Նա սկզբում շեշտեց. «Մենք միեւնույն ժողովրդի զավակներն ենք»: Նա շարունակեց. «Ինքս ամերիկյան պատմագրությանը ծանոթ չեմ, թուրքագետ եմ, զբաղվել եմ պատմության թուրքական խեղաթյուրումներով»: Նա հայտնեց, թե ամերիկյան հայագիտության տեսակետներին հիմնականում ծանոթացել է Արմեն Այվազյանի` 1998 թվականին լույս տեսած գրքի միջոցով եւ վրդովվել, «քանի որ տեսա, թե արեւմտյան հայագիտության շատ մտքեր համընկնում են թուրքական տեսակետներին: Ես գտնում եմ, որ Արմեն Այվազյանը է՛լ ավելի վճռական պետք է ասեր»: Ակադ. Զուլալյանը թվարկեց մի քանի խեղաթյուրումներ` Հայաստանը միայն աշխարհագրական եզրույթ է եւ ոչ թե նաեւ վարչական ու պատմական, Կովկասյան Ալբանիան Ադրբեջան է եւ այլն:

Պր Զուլալյանը շարունակեց. «Ես ուզում եմ, որ մեր մասնագետները մեր սփյուռքահայ եղբայրների հետ համատեղ գործեն»: Նա նկատել տվեց, որ «թուրքերը ուշի ուշով հետեւում են մեր գրածներին: Մենք պետք է մեզ պաշտպանենք: Պատմությունը հզոր է եթե նա ճշմարիտ է գրվում»:

Դիմելով Ռ. Հովհաննիսյանին` ակադ. Զուլալյանն ասաց. «Անձնապես Ձեր նկատմամբ մեծ հարգանք ունենք, ակնածանք ունենք»: Նա իր խոսքն ավարտեց կոչ ուղղելով. «Թույլ չտանք, որ թշնամիներն օգտվեն մեր հակասություններից»:

Հայաստանցի մի փիլիսոփա (ում ինքնությունը չկարողացանք պարզել – Գ. Յ.) ամբիոնից խոսելով, ասաց. «Ծիծաղաշարժ է ենթադրել, որ հայագետների միջեւ հակասություններ չլինեն: Սակայն մի բան է վեճը մեր բարեկամների հետ, մեկ այլ բան` հակառակորդների հետ: Նույնիսկ վերջին պարագային պետք է պահպանել էթիկայի նորմերը»: Նա հիշատակեց իր ծանոթացումը Ջեյմս Ռասսելի հետ` տարիներ առաջ, եւ թե ինչպես Ռասսելը իր միջոցով հոդված է ուղարկել տպագրվելու ՀՀ գիտական մամուլում, սակայն երբ ինք կարդացել է հոդվածը ու «հայտնաբերել», որ Ռասսելը Եղիշե Չարենցին «կապույտ» (նկատի ունի` արվամոլ – Գ. Յ.) է հայտարարել, զեղչել է այդ հատվածները, որից հետո Ռասսելն իրեն մեղադրել է ֆաշիստական վերաբերմունքի համար…

Իտալիայից Գաբրիելլա Ուլուհոջյանը ամբիոնից հայտնեց, թե Արամ Սիմոնյանը ճիշտ չէ, երբ հայտարարում է, որ իրենք հայաստանյան հրատարակություններ չեն կարդում: Ուլուհոջյանը դատապարտեց «խառնակիչների» կատարածները:

ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան նորընտիր անդամներից Երվանդ Ազատյանը ամբիոն բարձրանալով, ասաց. «Արմեն Այվազյանը շատ տեղյակ է նյութերուն, բայց քիչ մը եթե ավելի բարեկիրթ գրեր նյութը, ավելի ընդունելի կըլլար»: Նա ընդունեց, որ «ԱՄՆի հայագետները քիչ մը վերեն կնային ՀՀի պատմաբաններուն»: Նա ավելացրեց, թե առաջիններից շատեր նույնիսկ լեզվական ծանոթություն չունին հայոց լեզվին, «որու պատճառով ալ չեն կրնար հայաստանյան հրատարակություններուն ծանոթանալ»: Ե. Ազատյանը հայտնեց, թե իրենք Թոմսոնի գրքի առթիվ ժամանակին դիմել են Գիտությունների ակադեմիային` պատասխանելու նրանում տեղ գտած որակումներին եւ խեղաթյուրումներին, սակայն բացի «Պատմաբանասիրական հանդեսում» մի գրախոսությունից, այդ գրքին` ուրիշ արձագանգ չեղավ Հայաստանում: Ե. Ազատյանն առաջարկեց երկհատորյակի վերաբերյալ ՀՀ ԳԱԱ հումանիտար բաժանմունքի կարծիքը կարդալ:

ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն, պատմական գիտությունների դոկտոր Աշոտ Մելքոնյանը տեղից ելույթ ունենալով կարծիք հայտնեց, թե քննարկումն ընթանում է սխալ հունով, քանի որ «առանց այդ կարծիքին (նկատի ուներ բաժանմունքի կարծիքը – Գ. Յ.) ծանոթանալու` քննարկում ենք: Ծանոթանանք բաժանմունքի կարծիքին եւ նոր միայն դա քննարկենք»:

ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ Սերգեյ Հարությունյանը (ՌԴ) ամբիոնից ելույթ ունեցավ ռուսերենով (այստեղ թույլ տրվեց ՀՀ լեզվական օրենսդրության խախտում, քանի որ օտար լեզվով ելույթը զուգահեռ չթարգմանվեց հայերեն. ո՛չ նիստին նախագահող Վլ. Բարխուդարյանը եւ ո՛չ մեկ ուրիշը նկատողություն չարեց, թեեւ ռուսերեն չիմացող սփյուռքահայ հայագետների դեմքերին ակնհայտ էր դժգոհությունը – Գ. Յ.): Նա ասաց, որ «հումանիտար առարկաները եւս պետք է օբյեկտիվ լինեն»: Ըստ Ս. Հարությունյանի` «չկա՛ գիտություն եւ կեղծ գիտություն կամ հակագիտություն»: Նա կոչ արեց ուշադրություն դարձնել ոչ միայն գրվածքին, այլեւ` գրողին. «Այն մարդիկ որ գրում են, չպետք է մոռանանք, որ նրանք եւս մարդ են, եւ մենք միայն այդ ձեւով պետք է մոտենանք նրանց ու նրանց գրածներին: Չի՛ կարելի մարդկանցից սրբանկարներ («իկոնաներ») սարքել: Նույնիսկ որեւէ վարկած առաջ քաշելուց առաջ պետք է նյութը շատ ուսումնասիրել եւ նոր միայն գրել»: Նա ավելացրեց. «Մենք ունենք մեծ գիտություն, որն ուսումնասիրում է մեր մեծ մշակույթը»: Սերգոյ Հարությունյանը կոչ արեց «մի շարք թերզարգացած մարդկանց կիսատ-պռատ գրածների հիման վրա չհիմնվել: Պետք է մնալ գիտական բարձրության վրա ու հարցը չվերածել միջազգայնորեն ծիծաղի առարկայի»:

Դահլիճում տեղից վեր կացավ եւ խոսք ասել ցանկացավ ՀՀ ԳԱԱ արեւելագիտության ինստիտուտի «Քրիստոնյա Արեւելք» բաժնի վարիչ, պատմական գիտությունների թեկնածու Ալեքսան Հակոբյանը: Թեեւ նա հումանիտար բաժանմունքի անդամ չէ, սակայն Վլ. Բարխուդարյանը նրան հնարավորություն տվեց մոտենալու ամբիոնին եւ խոսք ասելու, այդպիսով խախտելով նիստի սկզբում ի՛ր իսկ հայտարարած պահանջը միայն բաժանմունքի անդամներին եւ «արտասահմանից եկած ընկերներին» նիստում խոսք առնելու վերաբերյալ:

Ալեքսան Հակոբյանը խոսքը հեռու էր թեմայից ու ավելի վերաբերում էր հետեւյալ հայեցակետի պաշտպանությանը. այո՛, հայագիտության մեջ իսկապես կան անլույծ մնացած հարցեր, որոնք մեր սերունդը կամ հաջորդ սերունդները կարող են մեկ առ մեկ լուծել: Նա օրինակ բերեց Խորենացու ժամանակաշրջանի հարցը, որի լուծումը «սպառած» հայտարարեց Ալբերտ Մուշեղյանի` վերջերս լույս տեսած «Մովսես Խորենացու դարը» մենագրությամբ: «Ամեն ինչ հերթով լուծվում է: Մենք հայագետներս, կարող ենք բոլոր հարցերի լուծումները գտնել աստիճանաբար»,- հաշտարար տոնով հայտարարեց Հակոբյանը: Նա ներբողներ ձոնեց Ռիչարդ Հովհաննիսյանին, եւ անհամաձայնություն հայտնեց Արմեն Այվազյանի մոտեցումներին` ամերիկյան հայագիտության մասին:

Բանասիրական գիտությունների դոկտոր Ազատ Եղիազարյանը դահլիճում իր տեղից վեր կենալով հայտարարեց. «Չի՛ կարելի մեղադրանքներ ներկայացնել այն մասնագետներին, ում համաձայն չենք, բայց որոնք մեծ վաստակ ունեն հայագիտության մեջ»: Ըստ երեւույթին, պր Եղիազարյանը կարծում է, թե մեծ վաստակ ունենալը անձին ազատում է սխալների համար պատասխանատվությունից կամ քննադատվելուց…

Ամբիոնին մոտեցավ փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր Համլետ Գեւորգյանը, որ հումանիտար բաժանմունքի` երկհատորյակի վերաբերյալ կարծիքի վերախմբագրման հանձնախմբի ղեկավարն է: Նա իր ելույթն սկսեց հայտնելով, թե ընթերցել է Ռիչարդ Հովհաննիսյանի եւ համախոհների համախոսականը եւ «ուզում եմ հրապարակավ, ձեր ներկայության իմ ստորագրությունը դնել նրա տակ ու այս հարցը հանել քննարկումից, որը սխալ ընթացավ: Ես ստորագրում եմ սիրով ու խոր վրդովմունքով»,- ավելացրեց նա:

Այնուհետեւ Գեւորգյանը շարունակեց. «Մնում է բաժանմունքի կարծիքը երկհատորյակի մասին: Այստեղ պր. Ռ. Հովհաննիսյանը հարցրեց, թե բաժանմունքը կարո՞ղ է մի գիրք քննարկել, ինչը նախադեպ կլինի: Սա արվել է այն բանից հետո, երբ այդ նամակը (նկատի ուներ Լոս Անջելոսի ուսանողների բողոքագիրը երկհատորյակի դրույթների դեմ – Գ. Յ.) ստացող բարձրաստիճան անձինք` ՀՀ նախագահը, ՀՀ ԳԱԱ նախագահը, սփյուռքի նախարարը եւ ուրիշներ մեզ են դիմել ու պահանջել որեւէ պատասխան»: Համլետ Գեւորգյանը առաջարկեց քվեարկության դնել հումանիտար բաժանմունքի կարծիքը պահելու կամ հանելու իր առաջարկությունը: Ակնհայտորեն, Հ. Գեւորգյանը փորձում էր անցկացնել Ռ. Հովհաննիսյանի վերջնագրային բնույթի պահանջը:

Ամբիոնին նորից մոտեցավ եւ ելույթ ունեցավ Ռ. Հովհաննիսյանը: Ըստ երեւույթին քաջալերված Հ. Գեւորգյանի ելույթից, նա նորից պահանջեց. «Եթե իմ նկատմամբ իսկապե՛ս ունեք այդ հարգանքը, այս հարցը պետք է հանեք»: Դիմելով Արամ Սիմոնյանին` նա հայտնեց, թե «դուրսի հայագետները վերեն չեն նայիր ՀՀի հայագիտությանը», եւ որպես օրինակ նշեց, թե իր 10.000 գրքերից բաղկացած գրադարանի 8.000 գրքերը հայաստանյան հրատարակություններ են: Նա շարունակեց. «Այս քննարկումը եղավ սխալ տպավորություններու տակ», եւ մի անգամ եւս հայտնեց, թե երկհատորյակը լույս է տեսել «20-25 տարի առաջ», ու եթե այսօր հրատարակվելու լիներ, հաշվի էր առնելու այս տարիների նորությունները: Նա շարունակեց. «Ինչ ալ գրեք, այդ պրովոկատորները պիտի ուրախանան, ատիկա կնշանակե, որ դուք կընդունիք անոնց պրովոկացիաները: Ասիկա ձեզի ամոթ պիտի ըլլա: Ես ալ ամոթ կզգամ եղածներուն համար: Այս հարցը հոս պետք չէ քննարկվեր: Կզգուշացնեմ, որ ձեր կարծիքը չհրապարակեք», այլապես հետեւանքների պատասխանատվությունը վերագրեց հումանիտար բաժանմունքին: Նա ավարտեց` խրատականով, որն ավելի շատ սպառնալիք-վերջնագիր էր հիշեցնում. «Մենք կոչ կընենք, որ իրար հետ լեզու գտնենք: Ինչ կուզեք գրեցեք այս կամ այն մարդու, այս կամ այն գրքի մասին, բայց այս քայլը (նկատի ուներ բաժանմունքի կարծիքի հրապարակումը – Գ. Յ.) մի՛ առնեք»:

Այնուհետեւ ամբիոնին մոտեցավ Վլ. Բարխուդարյանը: Նա փորձեց խնդրի հանգուցալուծումը հետաձգել, այդ նպատակին ծառայեցնելով իր հաճոյախոսական զինանոցը: Դիմելով Ռիչարդ Հովհաննիսյանին, Բարխուդարյանը հայտարարեց. «Մենք Ձեր աշխատանքը ավելի բարձր ենք գնահատում, քան մեր էստեղի աշխատանքը (դժգոհության արտահայտություններ դահլիճում): Մենք շատ բանից տեղյակ չեինք եւ այսօր իմացանք: Ես ցավ եմ ապրում, որ սփյուռքի ընկերները այլ բան են մտածում, մենք` այլ կերպ: Ես այսպիսի կարծիք ունեմ, կարելի է առանձին կարծիք ունեմ` այս երկհատորյակին անդրադառնա՞նք թե՞ ոչ: Գուցե բաժանմունքի բյուրոյում այս հարցը քննարկենք: Ամեն դեպքում` եթե փաստաթուղթ պիտի ընդունենք, այս քննարկման արդյունքները հաշվի պիտի առնենք»:

Ռ. Հովհաննիսյանը կողքից նորից հարցրեց. «Հիմա ձեր կարծիքը պիտի հրապարակե՞ք, թե՞ այս հարցը պիտի շարունակե մնալ»:

Բարխուդարյանը հապճեպ պատասխանեց, թե բաժանմունքը այս հարցը նորից կքննարկի իր հաջորդ նիստում:

Այսպիսով` ժամը 16:50-ին վերջ գտավ ՀՀ ԳԱԱ հումանիտար բաժանմունքի նիստը, որը տեւեց 2 ժամ եւ 20 րոպե` առանց հստակ հանգուցալուծման:

Ըստ երեւույթին, Վլ. Բարխուդարյանի մարտավարությունը այն էր, որ սփյուռքահայ հայագետների ներկայությամբ որեւէ փաստաթուղթ-տեսակետ չհրապարակվի, այլ ամեն ինչ հետաձգվի հետագային, երբ նրանք վերադարձած կլինեն իրենց երկրները, որով էլ ինքն իրեն կապահովագրի նրանց հավանական դժգոհությունների դեպքում:

Նիստը սղագրեց պատմական գիտությունների թեկնածու Գեւորգ Յազըճյանը

Lusancq